‘Breek los uit het systeem waar we elkaar in gevangen houden’

Waarom schreef je de Losbreker-boekjes? En wat is het nut van de boekjes?

In mijn werk als leiderschapstrainer en organisatiebegeleider zie ik hoe mensen vastlopen in de vaart van het leven. Agenda’s zitten overvol en iedereen rent van meeting naar meeting. Ergens onderweg raken we iets essentieels kwijt, namelijk het gevoel verbonden te zijn met wie we werken en waartoe we werken.

De Duitse socioloog Hartmut Rosa zegt: ‘De geplande wereld is een dode wereld.’ Op het werk is het natuurlijk één en al planning. We willen alles beheersen en controleren, het wordt heel functioneel allemaal. Maar daardoor stompt het ook af en verdwijnt het gevoel van levendigheid en zin.

Ik wil een tegengeluid laten horen tegen die geplande, gecontroleerde en hyperfunctionele manier van werken. Vandaar dat ik de boekjes ‘Losbrekers’ noem. Laten we losbreken uit het systeem waar we elkaar in gevangen houden. De boekjes nodigen je uit om op een andere manier aanwezig te zijn. Om even uit die doelmatige modus te stappen en ruimte te maken voor lichtheid, speelsheid, humor en bovenal menselijkheid.

Sla het boekje open en doe een opdracht. Dat kost maar een paar minuten, maar je doorbreekt onmiddellijk een patroon. Dat lijkt heel simpel, maar de opdrachten zijn gebaseerd op wetenschappelijke inzichten, vooral uit de positieve psychologie.

In 102 losbrekers voor meer zin en vitaliteit op het werk zit bijvoorbeeld een oefening waarbij je een bladzijde uit het boekje mag scheuren. Van dat papiertje maak je vijf propjes. Elke keer als jij dankbaar bent voor iets, doe je een propje van je ene naar je andere broekzak. Het is zoiets kleins om dankbaar te zijn. Maar ook hiervan is het wetenschappelijk bewezen dat het bijdraagt aan je gevoel van welzijn.

Hoe werkt dat voor jou? Raak je zelf ook weleens verstrikt in de waan van de dag?

Zeker! Ik merk dat ik door het meedoen aan de ratrace af en toe de zin van het leven kwijtraak. Dan lig ik aan het einde van de dag in bed en denk ik: wat heb ik allemaal gedaan? Ik heb braaf mijn to-do-lijst afgewerkt, maar ben ik ook echt met aandacht aanwezig geweest? Door over dat soort dingen na te denken, haal ik mezelf weer terug.

Een filosoof die hier iets moois over zegt is Martin Buber. Buber maakt onderscheid tussen ‘ik-het-contact’ en 'ik-jij-contact’. In het ik-het-contact is het allemaal heel functioneel. Dan zie je alleen een deel van elkaar: jij ziet mij als de schrijver van een boek en ik zie jou als journalist. Maar er is nog een andere manier van aanwezig zijn, die hij ik-jij noemt. En dat gaat over wezenlijk contact. Dan maak je écht verbinding en ervaar je zin.

En dat is ook wat de boekjes doen: ze stimuleren je om op een andere manier contact te maken. Om even uit het functionele te stappen en elkaar echt te zien. Dat is waar het mij om gaat.

102 losbrekers voor meer zin en vitaliteit op het werk gaat over meer zin en vitaliteit op het werk, wat levert dat een organisatie op?

Dat is bijna een retorische vraag. Meer zin en vitaliteit zijn belangrijk voor zowel het individu als voor de organisatie. Mensen worden weerbaarder, ze kunnen beter omgaan met tegenslagen, ze presteren beter en voelen zich meer betrokken bij hun werk. Ook het verzuim neemt af.

Maar dat is vooral de doelmatige kant van het verhaal: je kunt erin investeren om er als organisatie van te profiteren. Dat wordt ook wel de ‘management of meaning’ genoemd. Zingeving en vitaliteit zijn echter menselijke basisbehoeften, cruciaal voor ons welzijn. Ze dienen daarom niet als middel of ‘tool’ gezien te worden, maar als doel op zich.

Wat is de grappigste reactie die je hebt gekregen op de boekjes?

Ik kreeg een keer een mailtje van een jongen. Hij schreef:

‘Mijn vader is projectmanager ICT en die heeft jouw boekje gekregen. Ik snap het eigenlijk helemaal niet. Wat moet híj nou met zo’n boekje?’

Toen dacht ik: weet je wat het is? Mensen snappen niet wat humor, plezier en vanuit speelsheid contact maken met je doen. Hoe serieus belangrijk dat is. En och, wat een tragische man, die denkt dat werken alleen maar functioneel is. Dat menselijkheid, en menselijke kwaliteiten als humor, empathie en speelsheid niet op de werkvloer thuishoren. Dus ja, daar voel ik wel een soort roeping. Om te breken met dat beeld. En, heel eerlijk, ik vind het ook leuk om een beetje de rebel uit te hangen.

En welke van alle ‘Losbrekers’ zou je zelf willen doen, maar durf je eigenlijk niet?

Ik speel al dertig jaar improvisatietoneel, dus ik heb weinig schaamte. Mijn kinderen vinden dat soms minder leuk. Zo waren we een keer in de Efteling bij een draaimolen. De paarden in de draaimolen zaten vast aan een paal. Mijn improbrein denkt meteen: Paal? Paaldansen! Dus daar ging ik, hop die paal in. Mijn kinderen, zwaar gegeneerd, riepen meteen: ‘Mahaaam, niet doen!’

Maar er is wel één Losbreker waarvan ik intuïtief voelde: oei… Dat is de Losbreker met het stopbord. Dat draag je de hele dag met je mee en doe je omhoog als iemand je grens overgaat. Ik vond het interessant dat ik daarop aanging. Ben ik slecht in mijn grenzen aangeven? Ik ben er in elk geval wel voorzichtig in. En ik zeg ook niet vaak nee. Dat is weer dat improbrein. Ik denk in termen van ‘ja…en’. Dus de vraag wanneer ik STOP zou zeggen, daar kreeg ik het een beetje warm van.

Laten we als afsluiter de rollen eens omdraaien. Welke vraag zou jíj nu aan degene die dit leest willen stellen?

Volgens Hartmut Rosa is het antwoord op al dat geplande en dat gehaaste gedoe geen vertragen, het antwoord is resonantie. Dat betekent: je laten raken én antwoorden. Dat vraagt niet om doelmatigheid, maar om verwondering en openheid: om de ander of het andere echt te zien. Want een dag niet geraakt is een dag niet geleefd, kun je zeggen.

Daarom is mijn vraag aan jou, lezer van dit artikel:

Wat heeft jou vandaag geraakt op je werk?