In 1985 ontwikkelde de Canadese psychiater Eric Berne de Transactionele analyse (TA), als onderdeel van de sociale psychologie. TA gaat uit van ervaringen die een mens in zijn vroege leven heeft opgedaan. Deze zijn bepalend voor het nemen van essentiële besluiten. Dit kunnen positieve of negatieve besluiten zijn, die van invloed zijn op iemands kwaliteit van leven. Dit wordt in TA-terminologie het script oftewel het levensplan of een overlevingsstrategie genoemd. Middels TA zijn scripts te analyseren en gedragsverandering te induceren door een persoonlijk script te veranderen. Negatieve scripts remmen de ontwikkeling van een individu, terwijl positieve scripts juist een stimulerende invloed hebben.
Het psychologische Spel, of anders gezegd het spelmatig gedrag, beschrijft een onbewust herhalend gedragspatroon tussen mensen dat eindigt in een voorspelbaar, doch bekend onbehagen voor alle betrokkenen. In 1968 publiceerde Stephen Karpman de Dramadriehoek (ook wel Karpman-driehoek genoemd) een model voor communicatie en samenwerking. Tijdens het psychologische Spel is het mogelijk niet alleen één van de drie posities binnen de zogenoemde dramadriehoek (het Slachtoffer, de Aanklager en de Redder) in te nemen, maar ook snel af te wisselen. De al dan niet zwijgende omstander valt er een beetje buiten en is de vierde positie in de Dramadriehoek. Wanneer omstanders passief blijven en niet ingrijpen, bekrachtigen zij juist het psychologische Spel en intensiveren het zelfs. De auteurs beschrijven in Spelen op het werk verschillende praktische varianten van het Spel, waarin de drie eerdergenoemde posities worden ingenomen. Samengevat, je script is je levensverhaal en Spel is de wijze waarop je dit verhaal in scene zet en uitleeft. Dit doe je onbewust.
Maar Spel is ook een kans om te veranderen. In plaats van het Spel te spelen via de Dramadriehoek is het ook mogelijk om vanuit autonomie - zelfstandig en onafhankelijk denken - te opereren. Autonomie in TA is eigenlijk het tegenovergestelde van Spel en omvat spontaniteit, bewustzijn, intimiteit, integriteit, verantwoording afleggen en probleemoplossend te kunnen denken. Het kan zijn dat er omstandigheden zijn die het gunstiger maken om vanuit autonomie en niet via Spel (vanuit de Dramadriehoek) om tot samenwerking in een team of organisatie te komen.
Maar TA biedt meer. Elk mens heeft de behoefte om door anderen gezien, gewaardeerd en aardig gevonden te worden. Deze behoefte naar aandacht is uit te drukken in ‘strokes'. Een strook is elk woord of gebaar dat uitdrukt: ik weet dat je bestaat. Strokes kunnen positief of negatief zijn. Enerzijds krijgen mensen erkenning door positieve strokes zoals complimenten, vriendelijke woorden en aanmoedigingen en anderzijds ontvangen mensen ook negatieve strokes in de vorm van vernederingen, cynisme en hatelijkheden.
De auteurs onderscheiden in hun boek een zestal strooks: voorwaardelijke positieve strooks (complimenten voor wat je doet), onvoorwaardelijke positieve strooks (complimenten voor wie je bent als persoon), voorwaardelijke negatieve strooks (elkaar eerlijk feedback geven voor ongepast gedrag of handelen), plastic strooks (oneerlijke, nietszeggende opmerkingen die je niet meent), target strooks (bijzondere positieve opmerkingen die iemand direct raken) en onvoorwaardelijke negatieve strooks (iemand kleineren om wie hij of zij is). Pesten op het werk komt veel vaker voor dan men denkt. In TA-terminologie zijn dit onvoorwaardelijke negatieve strooks, gericht op het buitensluiten en afkraken van medewerkers als persoon. Advies van de auteurs: ‘een pester heeft publiek nodig, zorg dat je geen publiek wordt'. In een gezonde organisatie wordt gelachten en ervaren de werknemers werkplezier. Er is een goede balans tussen positieve strooks en voorwaardelijk negatieve strooks.
Ten slotte, in Spelen op het werk beschrijven Marijke Arendsen Hein en Hortense Berkenveld in heldere taal de Transactionele Analyse en de betekenis en slagkracht van TA-concepten. Het zelfhulpboek bevat niet alleen vele praktische voorbeelden, talrijke praktische oefeningen maar ook antwoorden op deze oefeningen. Daarnaast geven de auteurs antwoorden op vragen hoe ongewenste situaties op het werk zijn te voorkomen en/of te overwinnen. De auteurs leren de geïnteresseerde lezer om belangrijke TA-concepten te herkennen en toe te passen in hun werkomgeving. De uitdaging is om via TA het werkplezier te vergroten.
Over Louis Thorig
Louis Thörig is verbonden als master- en bachelorthesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam. Hij was tot 1 augustus 2011 werkzaam als global communications manager op het hoofdkantoor van IOI-Loders Croklaan (www.croklaan.com) in Wormerveer. Hij heeft zijn MBA behaald bij Business School Nederland, de Action Learning MBA.
