Ik moet eerlijk bekennen dat ik verkeerde associaties had bij het begrip ‘mindful’: ik denk dan aan mensen die mediteren en aan yoga doen. Maar Langer laat zien dat mindfulness veel meer is dan dat. Het gaat er vooral om dingen ‘bedachtzaam’ te doen, als tegenovergestelde van ‘gedachteloos’.
Het boek begint meteen al heftig, althans als je werkzaam bent in het onderwijs. Langer stelt namelijk dat scholen het probleem zijn, ze leren ons -weliswaar onbedoeld- om onbedachtzaam te zijn. Daarvoor zijn twee redenen: scholen evalueren en beoordelen en ze leren leerlingen informatie te zoeken èn te accepteren. Haar punt zit natuurlijk in die onbedachtzaamheid (mindlessness). Cijfers en de normaalverdeling zijn onbedachtzaam. We creëren op deze manier winnaars en verliezers.
Deze inzichten zijn bepaald niet nieuw. Maar dat zijn de inzichten die Langer aanreikt om dit probleem het hoofd te bieden wel. Zij stelt dat we in zeven mythes zijn geloven die systematisch doorbroken moeten worden. Deze mythes ondermijnen het echte leren. Ze verstikken onze creativiteit evenals het stellen van vragen en verminderen ons zelfvertrouwen. Die mythes zijn: 1. De basis moet zo goed geleerd worden dat het een tweede natuur wordt; 2. Aandacht ergens aan geven betekent dat je op een ding tegelijk gefocust bent; 3. Uitstellen van beloning is belangrijk; 4. Uit het hoofd leren is belangrijk in het onderwijs; 5. Vergeten is een probleem; 6. Intelligentie is: weten wat daarbuiten gebeurt en 7. Er zijn goede en foute antwoorden.
Maar haar inzichten en aanbevelingen zijn niet voorbehouden aan scholen, ze hebben betrekking op alle organisaties. Twee interessante begrippen die door het gehele boek heen lopen zijn unconditional en conditional learning. Onder het eerste begrip verstaat zij dat er goede antwoorden worden gegeven waarbij de expert stelt: ‘Zo is het’. Conditional learning is het tegenovergestelde, het bevat meer twijfel waarbij we de expert horen zeggen: ‘Zou het ook zo kunnen zijn, dat….?’ Langer stelt dat het geheugen een functie is van het conditionele leren. Ze liet foto’s zien op een unconditional en op een conditional wijze. Het bleek dat het geheugen beter werd als er op een conditional wijze werd aangeboden. Als we mensen absolute kennis meegeven, kijken ze niet langer naar andere zaken. We moeten de uitzonderingen leren. In veel organisaties moet er ook iets afgeleerd worden: gedrag dat vele jaren beloond werd, is nu verboden gebied. Als mensen dat unconditional hebben aangeleerd gekregen, zou dat wel eens een hele lastige opgave kunnen worden.
Langer beschrijft in haar boek steeds de verschillende concepten die met de besproken mythen te maken hebben en ze vertelt over onderzoeken die op dat terrein zijn gehouden en wat de praktijk daarmee kan. The Power of Mindful Learning is goed leesbaar en nergens raak je de auteur kwijt die verstrikt zou kunnen raken in haar eigen theorieën. Nee, ze blijft helder en weet tot het eind te boeien. Vaak illustreert ze haar hoofdstuk aan het begin met een anekdote en weet dan meteen de link te leggen naar de dagelijkse praktijk.
Hoe de praktijk hier vorm en inhoud aan kan geven, is niet direct duidelijk. Maar bewustwording dat onze mindsets op zeven punten te kort schieten, is zeker een belangrijke stap.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
