Een armoedige manier van leven

In haar boek beschrijft Napoleoni hoe met de opkomst van het vrije-marktdenken de politiek aan invloed heeft ingeboet en alles in de wereld ondergeschikt is gemaakt aan de markt. Het is een gloedvol betoog, dat ongemakkelijke waarheden combineert met een scherp economisch inzicht en zaken met elkaar verbindt, die je voor je eigen gemoedsrust het liefst ter kennisgeving aanneemt.

Vanzelfsprekend komen in het boek de uitwassen aan de orde die het gevolg waren van de neergang van het Sovjetimperium, waar enkele handige jongens zich miljarden toe-eigenden terwijl de democratisering van de voormalige Oostbloklanden tegelijk zorgde voor een toename van het aantal mensen dat in slavernij leeft. We weten er allemaal van, maar brengen deze zaken liever niet met elkaar in verband: de miljoenen die bij voetbalclub Chelsea verbrand worden, roepen nauwelijks morele verontwaardiging op.

Maar Napoleoni beperkt zich in haar boek niet tot het Oostblok. Ze beschrijft en analyseert de corrupte uitwassen van uiteenlopende economische activiteiten, zoals de farmaceutische industrie, de voedingsindustrie, de illegale visserij, de virtuele wereld, de goudhandel en ook de industrie in China, waar het op grote schaal namaken van producten is uitgegroeid tot een van de kurken waarop de economie drijft.

Een van de oorzaken van deze grootscheepse misstanden is volgens Napoleoni het verdwijnen van het primaat van de politiek, die in de nieuwe wereldorde de tweede viool speelt na de vrije markt. Een harde conclusie, die zich vanzelf opdrong nadat ze eigenlijk onderzoek had willen doen naar de economische gevolgen van de ondergang van het communisme. Toch is ze hoopvol gestemd: tot nu toe is de politiek er in de geschiedenis elke keer in geslaagd een compromis te sluiten met nieuwe economische elites. Maar ze is niet zuinig met haar kritiek. De corrupte Schurkeneconomie die zich de laatste decennia wereldwijd heeft kunnen nestelen, zorgt voor ‘een armoedige manier van leven die iedereen schaadt: winnaars en verliezers, arm en rijk’, schrijft ze.

Napoleoni is trots op haar boek, haar beste tot nu toe, schrijft ze, omdat ze er ook emotioneel bij betrokken is. Toch lijkt het soms enigszins uit het lood te hangen, wat misschien veroorzaakt wordt doordat ze aanvankelijk de economische gevolgen van de ondergang van het communisme wilde onderzoeken en haar onderwerp later heeft bijgesteld. Er lijkt soms ook enige willekeur in te zijn geslopen, met name op het gebied van de ontwikkelingen die zij aan de kaak stelt. Maar dat doet weinig af aan haar analyse van het probleem.

Schurkeneconomie is een confronterend en moedig boek, geschikt voor iedereen die niet bang is na te denken over zijn plaats in deze wereld.