Er is eigenlijk geen enkele HBO-baan zonder internationale aspecten, stellen Pieter van Nispen en Anita van Stralen in de inleiding van 'Culturele competentie - De verrijking door verschillen'. Daarom is het goed dat studenten zich bewust worden van het bestaan van culturele verschillen, de voetangels en klemmen van interculturele communicatie, cultuurverschillen tussen landen en wat te doen als je jezelf (on)verhoopt terugvindt in een ver en vreemd land.
Dat hadden de auteurs dan beter anders kunnen doen, want dit boek blinkt niet uit door leesbaarheid of helderheid en is vaak een beetje sullig. In hun oprechte en aandoenlijke ijver om de flinterdunne boodschap van het boek - een Indiaan is geen Nederlander en daarom gedraagt hij zich anders en daar moet je rekening mee houden - zo duidelijk en helder mogelijk voor het voetlicht te brengen, hebben de auteurs zich klaarblijkelijk voorgenomen in hun redenering telkens heel kleine stapjes te zetten.
En dan ook echt heel kleine. Waar mogelijk aangevuld met radeloos makend voorbeeld. U hoeft maar een willekeurige pagina op te slaan om een vreselijk voorbeeld te vinden. Hier, op pagina 21 bijvoorbeeld: 'De aantrekkingskracht van het eigen land bestaat uit de vertrouwde omgeving met familie en vrienden. Iemand die kiest voor een verblijf in het buitenland, moet die aantrekkingskracht overwinnen in een afweging tussen negatieve en positieve redenen om naar het buitenland te gaan. Negatieve redenen bestaan uit oorlog (intern of extern conflict) en slechte levensomstandigheden. Positieve redenen bestaan uit de kansen en mogelijkheden die iemand in het buitenland wil realiseren, zoals studie (je kunt in Nederland niet iedere studie doen!), de liefde of een interessante baan.'
Beetje simpel, nietwaar? Wie weggaat uit zijn land om negatieve redenen hoeft geen enkele aantrekkingskracht te overwinnen - die is er uit de aard der zaak niet meer. Hij mag niet voor zijn mening of identiteit uitkomen, hij sterft van de honger - mensen hebben om mindere redenen familie en vrienden achtergelaten.
En dan die studie. Je studeert blijkbaar alleen in het buitenland, omdat je een bepaald vak hier niet kunt volgen. De ervaring, je bent jong en je wilt wat, het staat goed op je cv - het lijken motieven die de auteurs totaal onbekend zijn. Of koud laten.
Maar het ergste is nog wel de gesuggereerde volledigheid van de opsommingen - andere mogelijkheden zijn er niet. Van Nispen en Van Stralen zeggen het zelf. Rammelen de redenaties al als losse kiezen in een koektrommel en verspreiden de voorbeelden een hardnekkige grondmist, het taalgebruik maakt het er ook niet veel beter op. Het begint al met de inleiding door, jawel, Joop van der Ende: 'Toen ik gevraagd werd het voorwoord voor dit boek te schrijven...' - Van der Ende die (en daar ben ik dankbaar voor) zijn training tot timmerman nog steeds blijkt te gebruiken. Of snap ik de inleiding niet?
Storender vind ik echter dat de auteurs buitengewoon gebrekkig formuleren. Bijvoorbeeld omdat ze competentie en cultuur steevast vooraf laten gaan door een lidwoord of bezittelijk voornaamwoord. Of omdat ze teveel voorbeelden in een zin willen proppen, de regels voor samentrekken niet beheersen en daardoor ludieke stijlbloempjes creëren als 'In Islamitische landen bijvoorbeeld mag iemand zijn schoenzolen niet laten zien of in Nepal geen rundvlees eten.'
Of gewoon door een gebrek aan taalgevoel: 'Het denken en voelen zit binnen een persoon, en als hij daar niet over praat, of die gedachten en gevoelens niet op een andere manier laat zien, weet de ander daar niets van.'
Heeft het boek dan helemaal geen verdiensten? Natuurlijk wel. Wie 'Culturele competentie' gelezen heeft, heeft drommels goed door dat mensen uit andere culturen anders reageren, weet wat zijn waarden en normen zijn en snapt dat uit de botsing van culturen onbegrip, problemen en conflicten kunnen ontstaan. Maar belangrijker: hij heeft geleerd die potentiële uitdagingen op te lossen door gebruik te maken van zijn 'kennis over de cultuur', 'zijn culturele competentie'. Treurig, dat zoveel goeds zo onverteerbaar gepresenteerd wordt - alsof mijn schoonmoeder nog eens aan het koken is geslagen.
Over Bert Thiel
Bert Thiel (1961) studeerde Nederlandse taal- en letterkunde in Leiden. Hij gaf ruim dertig jaar les in het voortgezet onderwijs. Nu leest, dicht en schrijft hij.
