Voor de filosoof Kant – waar Neiman zeer door geïnspireerd is – was volwassenheid ‘het uittreden van de rede uit haar zelf opgelegde onmondigheid’. We kiezen vaak voor onvolwassenheid uit luiheid en lafheid omdat het zoveel makkelijker is om anderen voor jou beslissingen te laten nemen. Een interessante observatie van Neiman is dat volwassen worden eerder een kwestie van moed is dan van kennis. Geen enkele hoeveelheid kennis kan de durf die noodzakelijk is om zelf te oordelen, vervangen. Zelf oordelen, is aan te leren aldus Kant, maar kan niet worden onderwezen. Het aantrekkelijke van dit boek is dat het een enorme diepgang kent en tegelijkertijd eigentijdse voorbeelden aanhaalt om te verduidelijken. Zo merkt Neiman op dat internet ons perspectief beperkter maakt, terwijl dit medium met name blikverruimend is. Hoe zit dat?
Volgens de schrijfster moeten we er juist op uit trekken en niet achter onze PC blijven zitten. Zij is er een groot voorstandster van om naar het buitenland te gaan, liefst – zoals zij zelf ook heeft gedaan – om daar een tijd te gaan wonen. Dat is goed voor de volwassenheid, misschien wel een cruciale stap. Maar dan niet op de manier zoals we ook met onze computer omgaan: passief en consumerend. Nee, we moeten met onze voeten in de modder gaan staan. Je leert je eigen land of cultuur beter begrijpen als je in een ander land geweest bent. En zo komt Neiman uit bij Rousseau. Rousseau’s werk is een stevige aanklacht tegen de manier waarop cultuur ‘bloemenslingers drapeert rondom de ketenen waarmee wij zijn vastgebonden’. Fraai filosofisch verwoord maar de schrijfster bedoelt dat wij een maatschappij hebben gecreëerd waarin de jeugd niet volwassen wil worden. En omdat het ons als opvoeders niet lukt, idealiseren we de jeugd. Want wie heeft niet van zijn ouders ooit de zin gehoord: ‘Geniet van de mooiste jaren van je leven’. Impliciet zeggen ze daarmee dat het leven en de volwassenwording een neergang of een aftakeling is. Maar zo moeten we het leven niet beschrijven, aldus Neiman. Op die manier geven we jonge mensen de boodschap mee dat ze van het leven niet te veel moeten verwachten. Volwassenwording is een typisch probleem van de Verlichting. Nergens blijkt zo duidelijk dat wij erfgenamen zijn van de Verlichting. De schrijfster is de mening toegedaan dat de Verlichting ons veel heeft gebracht en de vele kritieken erop vindt ze niet terecht. Een verdediging van de Verlichting is een verdediging van de moderne wereld. Daarnaast is het zo dat we geen alternatief hebben. Het is de Verlichting die streeft naar morele vooruitgang en niet naar materieel bezit. Ineens worden we ons bewust van de actualiteit van dit boek. Want het is dit materiële bezit dat onze onvrijheid heeft veroorzaakt en de vele kwesties van immoraliteit. Volwassenen zullen dit moeten accepteren of in de woorden van Neiman: echte volwassenen laten zich niet langer afleiden door brood en spelen.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
