Omgaan met irrationaliteit in veranderen

In het zestiende deel van de Verandermanagementbox gaat Erik van de Loo in op de irrationele factoren bij organisatieverandering. Bij ieder verandertraject is er sprake van grofweg twee verschillende componenten. Enerzijds is er het deel wat zich richt op de structuur- en systeemwijzigingen, dit is wat Van de Loo de ‘change’ noemt. In het geval van de drie decentralisaties richten gemeenten nu bijvoorbeeld nieuwe informatiesystemen en overlegstructuren in. Twee voorbeelden van de zogenaamde (uitwendige) change. Het andere component bij veranderen, de transitie, omschrijft Van der Loo als het psychologische effect dat bij mensen teweeg gebracht dient te worden. Dit is precies het deel wat door veel veranderaars als weerbarstig wordt gezien. Zoals in het geval van de drie decentralisaties: hoe spreken we de zelfredzaamheid van de burger zo aan, dat we na verloop van tijd kunnen constateren dat er inderdaad meer wordt uitgegaan van de eigen kracht van mensen? De beide aspecten vragen om een andere benaderingswijze en aanpak. Bij de ‘change-kant’ zijn goede planningsvaardigheden van belang, bij de transitie-dimensie is het veel meer van doorslaggevend belang of de veranderaars voldoende hun empatisch vermogen inzetten. Van de Loo benadrukt dat de meeste mensen zich niet op basis van rationele gronden laten winnen voor een verandering. Een beter begrip van de irrationele factoren komt de veranderpraktijk ten goede, en Van de Loo werkt dit verder uit op drie niveaus: het niveau van de organisatie, het team en het individu. Aan de hand van diverse voorbeelden laat hij zien hoe irrationele mechanismen een goed functionerende organisatie, team of individu danig kunnen ontregelen. Van de Loo is helder en consistent in zijn uitleg van de diverse irrationaliteiten die een rol spelen bij veranderen. Als adviseur bij Adviestalent bevind ik me wel eens in een organisatie of team die een verandertraject doormaakt. Gedurende het traject zie ik dat beslissingen worden teruggedraaid of worden uitgesteld en dat allerlei ‘randzaken’ worden aangehaald die het proces vertragen. Ik verwacht niet dat ik op zo’n moment de rijtjes met irrationele processen te voorschijn haal die Van de Loo opsomt. Wel maakt zijn toelichting me bewust hoe irrationaliteit altijd een rol speelt bij veranderen en geeft het een helicopterview om er niet zelf, onbewust, in mee te gaan.