Een boek op zeer hoog niveau, soms lastig te lezen, maar wie het geduld heeft om de zeer hoge informatiedichtheid van elke regel van onderwijsexpert Biesta te doorgronden, krijgt daar veel voor terug. Het boek is daarom geschikt voor mensen die betrokken zijn in het onderwijs: van leraren tot bestuurders, van studenten tot docenten aan een lerarenopleiding. In dit boek zitten veel aanknopingspunten voor scholen om hun visie op leren en opleiden te herijken. Biesta schrijft bescheiden maar gooit veel overhoop, of om zijn eigen woorden te gebruiken: ‘Ik wil de positieve en warme gevoelens die onderwijzers, onderwijskundigen en onderwijshervormers wellicht hebben voor leren, in twijfel te trekken’. De zeven thema’s van dit boek zijn: scheppen, communicatie, lesgeven, leren, emancipatie, democratie en virtuositeit. Bepaald geen losstaande thema’s: ze zijn nauw met elkaar verbonden en we zien ze ook opduiken in andere hoofdstukken. In elk hoofdstuk laat Biesta zich inspireren door een bepaald persoon die voor een groot gedeelte zijn gids voor hem is. Maar daarna doet hij een stap naar achter, stelt vragen, deelt hij soms wat kritiek uit op zijn gids en neemt hij de lezer zo mee in zijn gedachtegang. En dat is een fascinerende reis. Zoals gezegd, soms best moeilijk te volgen, taai zelfs, maar wie volhoudt wordt daar absoluut voor beloond. Gelukkig geeft de schrijver op het eind zeer heldere conclusies zodat de kern niet gemist kan worden. Wat maakt dit boek zo interessant? Niet zozeer de enorm diepgang van de thema’s, de verwevenheid met andere theorieën, verwoord door zijn zogenaamde ‘gidsen’, maar m.i. de visie, de onderwijstheorie, die hieruit naar voren komt. Die is zeer scherp èn consistent en overstijgt de populaire onderwerpen ‘evidence based onderwijs’ en ‘competentie denken’. Die onderwerpen bevatten geen visie, maar eerder een ‘angst’. Een angst om af te wijken van andere scholen. Angst om onder aan de lijst te komen in allerlei rankings. Het gevaar hierbij, zo stelt Biesta, is dat er sprake is van een afnemende diversiteit in onderwijs-denken en praktijken. Fascinerend vond ik het hoofdstuk over het thema ‘lesgeven’. In dit hoofdstuk gaat de auteur in op wat we zouden kunnen noemen de ‘gesel van het onderwijs’: het constructivisme. Een theorie die in veel landen wordt gepraktiseerd en waarvan de essentie is dat het leerlingen activeert. Wie kan daar nu op tegen zijn? Maar dan begint het betoog van Biesta. Biesta maakt zich zorgen dat als de leraren alleen maar constructivisme toepassen en het lesgeven opgeven en zij tot facilitators verworden, ‘we op een bepaalde manier het hele idee onderwijs opgeven’. Hij richt zich dan ook op de vraag wat nodig is om ‘lesgeven’ weer terug te geven aan het onderwijs. Hij betoogt dat lesgeven gaat over iets toevoegen wat er niet was. Dat is dus niet zomaar leerlingen in een groep zetten met een opdracht. Daar is meer voor nodig. Lesgeven mag weer, ‘moet’ aldus Biesta. Hij staat stil bij termen die we geneigd zijn snel op de grote hoop te gooien en als synoniemen zouden kunnen opvatten. Zo is voor hem leren van niet hetzelfde als onderwezen worden door. Bij leren van is de leraar een bron, een hulpmiddel. Bij onderwezen door gaat het over het inzicht waar we ons niet bewust van waren hetgeen ongemakkelijke kennis kan zijn. De leraar en dus de school kunnen geen garanties afgeven voor leerresultaten. De leerling is een eigen subject met zijn eigen handelingsvrijheid. Daarom is er altijd sprake van een risico. Maar dat maakt onderwijs ook zo aantrekkelijk. Het is bepaald geen koekjesfabriek omdat leerlingen niet kunnen worden geproduceerd. Lesgeven is voor Biesta niet het vullen van een vat maar het aansteken van een vuur. Leren gaat niet alleen over kennis en informatie overdragen maar ook - en vooral - over de interactie met de ander. We hebben die ander nodig. Lerarenopleidingen zouden daar hun winst mee kunnen doen en een holistischer programma kunnen opzetten dat verder gaat dan het overbrengen van didactische vaardigheden. Biesta pleit voor een zgn. onderwijs pedagogische oordeelsvorming van de leraar. Een oordeelvermogen dat gebaseerd is op meervoudig kijken en dat verder reikt dan kijken naar cijfers en output. Het is de enige competentie die hij op een eventuele competentielijst zou willen plaatsen. Voorwaar een fraaie aanvulling op het evidence based denken in het onderwijs.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
