De onvermijdelijkheid van een nieuwe wereldoorlog - Interessant en spraakmakend

In De onvermijdelijkheid van een nieuwe wereldoorlog behandelt Ingo Piepers de vraag of een volgende wereldoorlog onvermijdelijk is. Het boek verscheen in 2020, dus ruim voordat de oorlog in Oekraïne begon. De auteur analyseert wat oorlog is en hoe oorlog wordt gevoerd. Hij concludeert dat het slechts een kwestie van tijd is voor de volgende ‘systeemoorlog’ begint. Het is een boek dat aanzet tot (veel) discussie en ook de nodige kritiek heeft ontvangen. Daarnaast is het een moedig boek, dat een lans breekt voor een nieuw paradigma m.b.t. het fenomeen ‘oorlog’.

Spelregels

Wie bekend is met het werk van Peter Senge ‘De Vijfde Discipline’ zal zich herinneren hoe hij beschreef dat de koude oorlog een wapenwedloop was tussen de VS en de Sovjet Unie. Weliswaar refereert Piepers niet aan Senge, maar hij merkt wel op dat de wapenwedloop in die tijd beheersbaar was. Beide staten hielden zich aan de geldende spelregels. Dat kan niet gezegd worden over hoe Rusland de Oekraïne binnviel. Sommige deskundigen (zoals oud president van de Oekraïne Petro Porosjenko) geloven dat de Derde Wereldoorlog al begonnen is.

Denkkader

Pieper maakt gebruik van de twee bekende metaforen van psycholoog Kahneman: Systeem 1 en Systeem 2, maar geeft daar een eigen betekenis aan. Systeem 1 zijn de sociale en politieke wetten en Systeem 2 zijn de natuurwetten. Zijn stelling is dat oorlogen ons niet zomaar overkomen en dat vrede niet vanzelfsprekend is. Volgens de auteur speculeren we te veel en ontbreekt er een denkkader. Hij maakt de vergelijking met de klimaatwetenschap die in relatief korte tijd op basis van feiten steeds nauwkeurigere voorspellingen kon doen. ‘Het is hoog tijd dat we ons niet langer neerleggen bij wat we niet weten. Er staat namelijk te veel op het spel. We moeten - om te weten wat we niet weten - Systeem 2 in kaart brengen’. Natuurlijk blijft het de vraag of dit een gelukkige vergelijking is.

Signalen

We zullen op een andere manier naar oorlog en oorlogvoering dienen te kijken en naar de signalen die een voorbode kunnen zijn van een oorlog. Het is jammer dat het boek verscheen voor de inval in de Oekraïne. Ik zou graag lezen wat de signalen waren die erop wezen dat de stabiliteit en daarmee de vrede in gevaar was. Ik vermoed dat dit een hele lange lijst is. Een lijst bovendien met zaken waar niemand in Europa de urgentie van inzag.

We moeten veel meer data verzamelen en veel minder op ons gevoel afgaan. Die data bevinden zich in Systeem 2 en bieden de mogelijkheid om de samenhang der dingen te zien. En die samenhang zien we nu niet, aldus Piepers.

Systeemoorlog

Piepers spreekt van een systeemoorlog als alle grootmachten deelnemen. Er zijn volgens die definitie vier systeemoorlogen geweest, te weten:

1. De dertigjarige oorlog (1618-1648)

2. De Frans Revolutionaire en Napoleontische oorlogen (1792 – 1815)

3. De Eerste Wereldoorlog (1914 – 1918)

4. De Tweede Wereldoorlog (1940- 1945)

Piepers stelt op basis van zijn onderzoeksmodel dat de volgende systeemoorlog een kwestie van tijd is en geeft zelfs een concrete tijdsindicatie: 2020 plus of min twee jaar. Volgens datzelfde model duurt de periode waarin dat kan gebeuren zo’n zeventien jaar.

Taleb

De auteur gebruikt veel termen uit de systeemdynamica, zoals robuustheid, fragiliteit, veerkracht, stabiliteit, dissipatieve structuren, entropie, et cetera. Het viel me op dat hij Nassim Taleb nergens noemt, terwijl deze auteur toch bekend is door zijn werk Antifragiel, waarin begrippen als fragiel, robuust en anti-fragiel juist uitvoerig behandeld worden.

Het boek geeft een goed overzicht van de oorlogen vanaf 1495, maar desondanks is het geen geschiedenisboek. Het is vooral een boek over de patronen van de oorlog, gezien met de ogen van een systeemdenker. Piepers durft ook een zeer ongemakkelijke vraag te stellen: Zou een systeemoorlog niet functioneel kunnen zijn?

De auteur heeft geen optimistisch wereldbeeld en daarom is hij kritisch op psycholoog Steven Pinker. Die laatste schetst een te rooskleurig beeld van de wereld door te stellen dat we in een tijdperk leven van afname van geweld. En tegenover Rutger Bregmans motto dat de meeste mensen deugen stelt Piepers dat de meeste mensen eenvoudig te manipuleren zijn.

Automatische piloot

Al met al is De onvermijdelijkheid van een nieuwe wereldoorlog een zeer spraakmakend boek dat laat zien dat oorlog en stabiliteit elkaar afwisselen en dat dat patroon door een andere manier van kijken kan worden waargenomen. Of in woorden van de auteur: ‘Met de automatische piloot gaan we het niet redden; het is nu hoog tijd dat we zelf onze toekomst vorm gaan geven, door de speelruimte die hebben te vergroten en beter te benutten.’