Voor ieder wat waars - ‘Een interessant boek’

Wat Voor ieder wat waars wat mij betreft origineel maakt, is Wijnbergs suggestie dat waarheid veel meer is dan een scheidslijn tussen feit en fictie. Het is vooral ook de manier is waarop we naar de wereld kijken, en daardoor dikwijls ook een moreel kompas.  

Historische context

Wijnberg begint zijn boek door het concept ‘waarheid’, en de ontwikkeling ervan, in een historische context te plaatsen:  

1. De pre-moderne tijd (400 v. Chr. – 1600 na Chr.): Waarheid als verlossing. Waarheid is iets bovenaards, aan de mens gegeven.
2. De moderne tijd (1600 -1950): Waarheid als vooruitgang. Aan de hand van de Verlichting en de wetenschappelijke revolutie kan de mens zelf op zoek naar de waarheid.
3. De post-moderne tijd (vanaf 1950): Waarheid als bevrijding. De werkelijkheid vangen we in woorden, taal, en verhalen. De verhalen die we elkaar vertellen, vormen onze waarheid. Zo is de waarheid onze interpretatie van de werkelijkheid. De waarheid is door ons zelf gemaakt.
4. De post-moderne consumptietijd (vanaf 1980): De waarheid als behoeftebevrediging. We consumeren de waarheid die we zelf gemaakt hebben.

Waarheid is geprivatiseerd

Wijnberg beargumenteert dat waarheid sinds de Tweede Wereldoorlog steeds meer geprivatiseerd is, en dus steeds individualistischer is geworden. Dat belemmert ons om oplossingen te vinden voor de grote problemen deze tijd, van hyperindividualisme en eenzaamheid, tot klimaatverandering en economische ongelijkheid.

Journalistiek

Nuttig en inzichtelijk is vervolgens zijn perspectief op de moderne journalistiek. Hij constateert dat de invloed van de media op ons waarheidsbegrip in de loop van de geschiedenis flink is toegenomen. Echter is nieuwsvoorziening de afgelopen decennia een industrie geworden die draait op het trekken van zoveel mogelijk aandacht. De journalistiek heeft zich hierdoor in een benarde positie gemanoeuvreerd. Ooit werd de journalistiek geroemd als de ‘controleur van de macht’. Maar een kritische grondhouding, zegt Wijnberg, wordt steeds meer verward met cynisme: ‘veel hedendaagse journalisten lijken vaak kritisch omdat ze kritische vragen stellen, maar zijn in werkelijkheid eerder cynisch.’

Vooruitgangsgeloof

Hoe kunnen we aan dit alles ontsnappen? Wijnberg pleit in dit boek voor een nieuw vooruitgangsgeloof. Het uitgangspunt daarbij? ‘De mens helpt liever dan hij haat.’ Hij is ten diepste goed en geneigd een ander te helpen. ‘Het is die diepgewortelde zorgzaamheid in onze genen die tot op de dag van vandaag onze samenleving vorm geeft.’ Ons vermogen tot samenwerken is de sleutel tot ons succes, daar zou meer aandacht voor moeten zijn. Het is, zo stelt Wijnberg, tijd voor een nieuwe waarheid, waarbij de mens als samenwerker het uitgangspunt is. ‘Waarheid is een weefsel. Een netwerk van samenwerkende soorten, verbonden door een besef van zichtbare en onzichtbare afhankelijkheid.’

Roeptoeters

Wijnberg geeft als onderbouwing een stevig aantal voorbeelden waarbij de ‘stille meerderheid’ in Nederland veel genuanceerder en verstandigere opvattingen heeft over bijvoorbeeld klimaat en een duurzame toekomst dan wat we horen van roeptoeters op sociale media. Door de grote aandacht hiervoor lijken de maatschappelijke meningsverschillen veel groter te zijn dan in werkelijkheid het geval is. 

Mijn kritiek? Door onze goede inborst te benadrukken gaat Wijnberg wat mij betreft voorbij aan onze complexe menselijke aard, die goed en kwaad in zich lijkt te verenigen.  

Ook lijkt het boek vanuit een eigen bubbel geschreven. Wat hij schrijft over de zorgzame en samenwerkende mens is een-op-een terug te leiden richting Rutger Bregman, ook uit de stal van de Correspondent, met zijn amusante boek De meeste mensen deugen. Het laatste deel van ‘voor ieders wat waars’ wordt daarmee toch een beetje een preek voor eigen parochie. En mocht je al meerdere artikelen of boeken van De Correspondent hebt gelezen, dan voelen passages in dit boek toch wel een beetje als herhaling.

Cliffhanger

Al met al is Voor ieder wat waars een interessant boek, dat de moeite waard is om te lezen. En niet alleen voor sociologen, filosofen of psychologen. De historische analyse van onze kijk op waarheid heb ik met plezier gelezen. Ook de wijze waarop de media zich momenteel lijken te verhouden tot hun doelgroepen vond ik inzichtelijk.  

Wijnberg stelt dus dat we tot een nieuwe waarheid moeten overgaan, al is had hij concreter en diepgaander kunnen ingaan op hoe we daar met z’n allen komen. Al is dit misschien juist de cliffhanger, en gaat hier zijn volgende boek over. En dat ga ik zeker lezen. 

Tot slot: Ook de Podcast van Managementboek met Wijnberg als gast is zeer de moeite waard: ben je meer auditief dan visueel ingesteld, dan krijg je in een uur zowat het hele boek te horen.