Het Dictatorvirus - ‘Actueler dan ooit’

‘Dat de mens niets leert van de lessen uit de geschiedenis, is de belangrijkste les die de geschiedenis ons leert’, aldus auteur Aldous Huxley.

Bij een aankoop in de boekenwinkel van het Holocaustmuseum in Washington D.C. krijg ik een tasje mee. Daarop lees ik: Never again. Het is een mooi verlangen – maar helaas ook een niet-realistisch verlangen. De laatste zalen van het museum zeggen genoeg. Wat we daar zien, zijn gruwelijke foto's van de genocide in Rwanda en de massamoord op meer dan 8.000 Bosniak-mannen en -jongens in Srebrenica.

Afgelopen week las ik het boek Het Dictatorvirus van Frank Schaper. Schaper bracht dit boek in 2015 uit, en in 2022 verscheen een vernieuwde editie. Maar zijn boodschap is actueler dan ooit. De auteur bespreekt maar liefst 31 dictators die, uit liefde voor hun eigen ego, de wereld een hoop ellende hebben bezorgd. Dictators die op hun beurt wél een voor een van de geschiedenis leerden – zij gingen namelijk in de leer bij hun voorgangers. Van hun rolmodellen leerden zij hoe ze de meest gruwelijke praktijken konden uitvoeren.

Slecht leiderschap als vloek

Slecht leiderschap is volgens Schaper een ‘vloek van de menselijke geschiedenis’. Het bizarre is dat deze vloek zich keer op keer herhaalt. Wat bezielt die dictators – en belangrijker nog: hoe kunnen we in vredesnaam voorkomen dat dit soort verziekte geesten steeds weer aan de macht komen?

‘Wie een dictator wil begrijpen, moet zijn rolmodellen bestuderen,’ stelt Schaper. ‘Slecht leiderschap blijkt namelijk zo besmettelijk als een kwaadaardig virus. Ieder mens volgt bewust of onbewust meerdere voorbeelden na […] Dictators spiegelen zich vooral aan de stijl en acties van een of meer voorgaande dictators. Napoleon, Peter de Grote, Catharina de Grote, Stalin en Joeri Andropov waren belangrijke inspiratiebronnen voor Poetin.’ Volgens Schaper zou Poetin Oekraïne niet zijn binnengevallen als hij deze voorbeelden niet had gehad.

Kenmerken dictatorschap

Maar wat maakt iemand nu eigenlijk tot dictator? Om het heden te begrijpen, moeten we toch echt de geschiedenis induiken en mannen als Julius Caesar, Adolf Hitler en Saddam Hoessein bestuderen. Schaper noemt een aantal kenmerken die bij hen allemaal terugkomen:

Grootheidswaan: dictators beschikken schijnbaar achteloos over het lot van zowel volgers als tegenstanders. Ze beslissen op eigen gezag over leven, dood en welbevinden. Ze zijn de hoogmoed voorbij en wanen zich als god – of door God gezonden.

Zelfverrijking: het eigen belang staat steevast boven dat van de gemeenschap.

Sektegedrag: de dictator gedraagt zich als stichter of beheerder van een eigen gemeenschap, partij of clan, met een eigen leer of interpretatie daarvan.

Staatsterreur: angst is het favoriete machtsmiddel – gericht op tegenstanders én volgers.

Zelfrechtvaardiging: dictators zijn meesters in het legitimeren van hun daden. Hun terreur is ‘noodzakelijk’ om tegenstanders te bestrijden, die ze het liefst als ‘terroristen’ bestempelen.

Is het echt zo vreemd dat ik bij deze opsomming automatisch moet denken aan de man die momenteel in het Witte Huis woont…?

Trump

Schaper noemt Donald Trump nauwelijks in dit boek. (In een indrukwekkende trilogie duikt hij wel diep in op het karakter van de Amerikaanse president – lees hier mijn blogs over de eerste twee delen.) Wat Het Dictatorvirus wél tussen de regels door laat zien, is dat we Trumps gebral niet zomaar als onzin moeten afdoen. We doen er beter aan serieus te kijken naar wie zijn rolmodellen zijn – en hoe hij met afgunst lijkt te kijken naar de onbegrensde macht van mannen als Poetin, Xi Jinping en Kim Jong-un.

Laten we hopen dat de Amerikaanse democratie sterk genoeg is om Trumps diepste verlangens te kunnen weerstaan. Want één ding is duidelijk: het dictatorvirus heeft hem allang besmet.