Kunstmatige intelligentie roept vaak extreme reacties op: ofwel als wondermiddel dat alles oplost, ofwel als dreiging die ons werk en onze menselijkheid overbodig maakt. In AI voor iedereen zet Saçan ons met beide benen op de grond. Hij verzamelde inzichten van meer dan zestig experts en laat zien dat AI niet neutraal of autonoom is, maar een door mensen ontworpen instrument. Een krachtig hulpmiddel, mits we verantwoordelijkheid nemen voor de manier waarop we het ontwikkelen en inzetten.
Voorspellingsmodellen
AI is geen natuurverschijnsel dat ons overkomt, maar een door mensen gemaakt systeem. Het bestaat uit voorspellingsmodellen die werken met statistiek en patronen in data. En die data zijn nooit neutraal. Ze weerspiegelen de perspectieven en vooroordelen van degenen die ze samenstellen – vaak vanuit een westers gezichtspunt. Minderheidsgroepen en niet-westerse gemeenschappen zijn ondervertegenwoordigd, met alle risico’s van uitsluiting en ongelijkheid van dien.
Dat maakt het des te belangrijker om AI kritisch te bekijken en ethische kaders zoals AI for Good of Responsible AI niet alleen als praatplaatjes te zien, maar ook daadwerkelijk in de praktijk te brengen. Zoals een van de experts in het boek stelt: zonder een ethische infrastructuur blijven mooie woorden betekenisloos.
pharmacon
In het eerste hoofdstuk laat Saçan zien hoe technologie ons gedrag en onze samenleving vormgeeft. Apps zijn verslavend als nicotine. Sociale media sturen op clicks en aandacht, niet op waarheid of welzijn. Technologie is een pharmacon: zowel medicijn als gif. De vraag is niet of AI goed of slecht is, maar hoe wij er als samenleving mee omgaan.
Vervolgens gaat Saçan in op de invloed en het gebruik van AI in verschillende sectoren, zoals het bedrijfsleven en de gezondheidszorg. Hij begint met het klimaat. Wist je dat datacenters verantwoordelijk zijn voor zo’n 3% van de wereldwijde uitstoot, terwijl de mode-industrie 14% veroorzaakt? AI kan helpen bij optimalisatie en duurzaamheid, maar kan evengoed bijdragen aan vergroting van ongelijkheid of aan greenwashing.
Holistische aanpak
Er is een holistische aanpak nodig. Zoals Joris Krijger* (de Volksbank) stelt: ‘Ethiek moet niet beperkt blijven tot gesprekken of mooie kaders. Het moet ingebed zijn in beleid, governance en training, met mandaten die organisaties in staat stellen om daadwerkelijk iets te veranderen.’ Hij introduceert daarbij het concept triple negotiation: afstemming op drie niveaus – technisch (de toepassing zelf), organisatorisch (het beheersen van risico’s) en institutioneel (zoals wet- en regelgeving).
AI-geletterdheid
De kern van Saçans betoog is misschien wel AI-geletterdheid. Net zoals we leerden omgaan met smartphones en schermtijd, moeten we nu leren hoe we gezond en bewust met AI omgaan. Dat betekent niet alleen begrijpen wat AI wel en niet kan, maar ook kritisch nadenken over de rol die we technologie toebedelen. Hij pleit ervoor AI vooral in te zetten als aanvulling op menselijke besluitvorming, nooit als vervanging. Want waar algoritmes snel, rationeel en nauwkeurig zijn, missen ze empathie, creativiteit en moreel kompas. En juist die menselijke kwaliteiten zijn essentieel voor een rechtvaardige en inclusieve samenleving.
Wat dit boek sterk maakt, is de nuchtere toon en de brede waaier aan invalshoeken. Het is geen technisch handboek, maar een toegankelijk overzicht van maatschappelijke vragen en ethische dilemma’s. Hoewel meerdere experts dezelfde punten herhalen – AI is niet neutraal, AI is niet empathisch – maakt dat de kernboodschap alleen maar krachtiger en schetst het een helder landschap.
geruststellend en confronterend
Voor mij was het geruststellend en confronterend tegelijk. Geruststellend omdat AI voorlopig echt niet de mensheid zal overnemen. Confronterend omdat de grootste uitdagingen niet bij de technologie zelf liggen, maar bij ons vermogen om er verantwoordelijk mee om te gaan. Zijn we daartoe in staat? Grote techbedrijven lijken AI vooral te zien als middel om hun marktdominantie en winsten verder uit te bouwen. Zijn wij daartegen opgewassen?
Laten we beginnen AI voor iedereen te lezen en te bespreken – in vergaderingen, lessen of aan de keukentafel. Want zoals Emma Beauxis-Aussalet (VU) benadrukt: ‘We hebben het vaak over AI for Good, maar uiteindelijk draait het om mensen. Human for Good.’
Over Annemarie Smits
Annemarie Smits werkt als projectleider duurzaamheid bij een uitvoeringsorganisatie van de rijksoverheid. Daarvoor was ze IT projectmanager en consultant bij onder andere een grote bank en een internationaal adviesbureau. Daarnaast helpt ze auteurs met het schrijven van hun roman, non-fictie boek of managementboek.