Een truc van de geest - ‘Diepgravend en onderzoekend’

Hoe werken die hersenen van ons eigenlijk? Hoe is het mogelijk dat een orgaan dat geen enkel direct contact met de buitenwereld heeft, bepaalt hoe we daarin handelen? Dat het dingen denkt te weten over onze geest en die van andere breinen? En dat het uit het niets ideeën en concepten kan bedenken? Daniel Yon, professor in cognitieve neurowetenschappen en experimentele psychologie aan de Universiteit van Londen, deelt in Een truc van de geest vele wetenschappelijke inzichten in de wonderlijke wereld van ons brein.

Brein als wetenschapper

Toegeven, ik dacht even een luchtig populairwetenschappelijk boekje als tussendoortje opgepakt te hebben. Mis dus. Of, in de woorden van Yon: er trad een paradigmashift op in mijn brein. Een truc van de geest is een diepgravend en onderzoekend boek dat op meerdere lagen ons brein bestudeert. De hersenen zijn, zoals Yon schrijft, géén ‘door de evolutie ontworpen biologische supercomputer die is bevestigd aan een bundel irrationele instincten die draaien op verouderde hardware die de natuur eigenlijk ergens anders voor had bestemd.’

Yon biedt een heldere metafoor die hij het hele boek door aanhaalt en onderbouwt: onze hersenen zijn een wetenschapper die in een afgesloten ruimte hypothesen maakt en toetst over de buitencraniale buitenwereld. Een continue beweging van aannames doen en al dan niet bijstellen op basis van terugkoppeling.

Drie werelden

Het boek is ingedeeld volgens de indeling die de filosoof Karl Popper heeft aangebracht: we leven in drie werelden. Dat zijn de fysieke wereld, de wereld van de geest en de gedachten, en de wereld van ideeën. Bij de fysieke wereld kan het brein nog afgaan op de informatie die via de zintuigen binnenkomt. Het brein ziet zelf niets, maar interpreteert al die prikkels.

Het verkennen van de wereld van de geest, ook die van de anderen, vergelijkt Yon met astronomie: het in kaart brengen van onbekende sterrenstelsels. De derde wereld, die van de ideeën, draait om de interessante constatering dat kennis verwerven voor het brein een doel op zich is: het is nieuwsgierig. Daardoor ontstonden ideeën, religies en… wetenschap. Zo komt het fenomeen metacognitie aan de orde: de wetenschap over de wetenschap.

NIVEA?

Altijd zijn onze eigen aannames leidend: we horen en zien wat we geloven. Interessant is wat ervoor nodig is om confirmation bias tegen te gaan, oftewel: wanneer veranderen we van gedachten? Fascinerend is de bevinding dat onze hersenen de wereld om ons heen continu scannen om te bepalen hoe stabiel of juist veranderlijk de omgeving is. En dat bepaalt voor een groot deel of we van mening willen veranderen.

Een truc van de geest maakt dat je je steeds meer gaat verwonderen over je eigen brein. Voor mijn eigen werk als trainer bijvoorbeeld: je ontkomt daarin niet aan het acroniem NIVEA: Niet Invullen Voor Een Ander. Maar wat blijkt: we doen niet anders! Uit metingen blijkt dat de pauzes tussen gespreksbeurten zo klein zijn dat we doorpraten op het spoor dat onze hersenen inslaan op basis van wat eerder gezegd is. En dat gaat eigenlijk verrassend vaak best goed!

Een truc van de geest is een prettig geschreven boek met, naast beschrijvingen van vele onderzoeken, ook anekdotes en verhalen uit de dagelijkse praktijk. Complimenten voor de vertalers, Rogier van Kappel en Ruud van der Plassche. Yon heeft met zijn boek de wetenschapper in mijn schedel goed aan het werk gezet met alle aannames over zowel zichzelf als de buitenwereld.