Liever moe dan lui - ‘Een krachtig betoog’

Als je de titel Liever moe dan lui leest, verwacht je misschien een provocerend pamflet — en dat is het deels ook. Maar het is meer dan dat: een pleidooi, een waarschuwing en een wake-upcall in één. Scherder, bekend van eerdere boeken over het brein en van zijn optredens in de media, verzet zich in dit werk tegen gemak, technologie en passiviteit. Hij wil dat we inspanning opnieuw omarmen, zowel lichamelijk als geestelijk.

Waarschuwing

De kern van het boek is helder: wij mensen zijn evolutionair geprogrammeerd om energie te sparen — we kiezen automatisch de weg van de minste weerstand, zowel mentaal als fysiek. Sterker nog, we ervaren inspanning vaak als onaangenaam. Maar juist in onze moderne wereld, vol gemak en technologie, begint dát ons op te breken. Scherder waarschuwt: als we al ons denken en bewegen uitbesteden - aan AI, aan apparaten - verliezen we ons brein en ons lijf.

Scherder bouwt zijn betoog op rond twee ‘wetten’:

• De wet van de minste geestelijke inspanning: ons brein moet geprikkeld blijven, anders slijt het af.
• De wet van de minste lichamelijke inspanning: spieren, bloedvaten en hormonen raken in verval als we te veel stilzitten.

Hersenrot

Alles in het leven moet tegenwoordig snel. Wachten vinden we irritant en stressvol — omdat we onze tijd liever aan iets anders besteden. Wachten kost moeite: we proberen de negatieve gevoelens die het oproept te onderdrukken, en dat vraagt inspanning.

Volgens Scherder is ook het telefoongebruik een probleem: het kan leiden tot wat hij ‘hersenrot’ noemt — een gevoel van afstomping en mist in je hoofd. Dat gebeurt wanneer je jezelf overspoelt met laagwaardige informatie (denk aan TikTok of YouTube). Zijn advies: volg de 20-20-20-regel — kijk elke twintig minuten twintig seconden naar iets dat ongeveer zes meter van je verwijderd is — en vooral: vermijd doelloos scrollen.

digitale dementie

Scherder introduceert bovendien de term ‘Afnemende Intelligentie’ als kritiek op AI: een symbolische waarschuwing dat gemak ook achteruitgang kan betekenen. Wanneer denkwerk, creativiteit en fysieke inspanning stoppen, neemt onze mentale vitaliteit af. Zijn boodschap: we móéten blijven bewegen, denken en onszelf uitdagen — juist omdat het indruist tegen onze natuurlijke neiging tot gemak.

Een ander begrip dat indruk maakt, is digitale dementie: bij jongeren neemt het geheugen, de gerichte aandacht en het kritisch denken af, onder invloed van digitale technologie. Volgens neurowetenschapper Manfred Spitzer is dit een direct gevolg van ons schermgedrag.

Helmplicht

Scherder pleit daarnaast voor een helmplicht voor e-bikers. Niet alleen om de hersenen te beschermen, maar ook omdat het jongeren mogelijk ontmoedigt om de e-bike te gebruiken — een helm is immers niet ‘cool’. Of zoals hij het formuleert: een helm verhoogt de kans op een ‘bad hair day’.

Hij verweeft wetenschappelijke bevindingen, voorbeelden uit het dagelijks leven en persoonlijke overtuigingen tot een krachtig betoog. Hij laat zien hoe schermgebruik, gemakstechnologie, AI en de cultuur van ‘alles snel en eenvoudig’ samen een voedingsbodem vormen voor geestelijke en lichamelijke luiheid.

Moe durven zijn

Wat me bijblijft, is de tegenstelling die hij blootlegt: wat Scherder vraagt - méér inspanning - druist in tegen onze biologische en psychologische reflexen. In wezen zegt hij: ‘We moeten moe durven zijn.’ Niet uit plicht of overbelasting, maar uit respect voor wat lichaam en geest nodig hebben. En dat vraagt discipline: liever hangen we op de bank dan dat we gaan sporten. Liever netflixen dan een goed boek lezen. Dit boek confronteerde me opnieuw met dat inzicht: ik heb te weinig discipline… Scherder stelt zelfs dat het lezen van een boek een levensverlengend effect kan hebben.

Bewegen, denken, uitgedaagd worden... het zijn geen luxeactiviteiten, maar fundamenten van menselijk leven. En ja, dat voelt soms ongemakkelijk, zeker in een wereld waarin alles steeds makkelijker kan. Maar juist daarom pleit Scherder voor bewust verzet: kies voor inspanning, op kleine momenten, elke dag opnieuw. Zo train je je werkgeheugen én je lichaam. Scherder gelooft dat we het tij nog kunnen keren. Maar alleen als we blijven denken en bewegen (bij voorkeur: wandelen). Volwassenen zouden volgens hem elk half uur drie minuten moeten bewegen. En kinderen? Die moeten we een actieve leefstijl aanleren. Scherder pleit zelfs voor regelgeving vanuit het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap: leerlingen moeten na elke dertig minuten zitten drie minuten bewegen.

Met Liever moe dan lui levert Scherder een krachtig en urgent pleidooi af voor meer inspanning in een wereld die gemak verheerlijkt. Zijn boodschap is soms confronterend, maar ook motiverend: wie blijft bewegen en denken, blijft leven.