Paul Schenderling verwierf bekendheid met het boek Er is leven na de groei, waarin hij met twaalf deskundigen een toekomst voor Nederland schetst dat binnen de draagkracht van de aarde leeft. Nu richt hij in Continent van de kwaliteit zijn blik op Europa. De economie dient meer dan alleen de praktische doelen van het voortbrengen van producten en diensten. Het draait om meer dan genot en comfort en de vrijheid om te consumeren wat je maar wilt. Schenderling spreekt over een nieuw fundament voor de economie dat een bijdrage levert aan de doeleinden van het leven: vrijheid, vrede, rechtvaardigheid en naastenliefde.
machteloos
Steeds meer Europeanen voelen zich machteloos tegenover de toekomst. Schenderling legt de oorzaak bij het neoliberale beleid van de afgelopen decennia: de fixatie op groei, vrijhandel en winstmaximalisatie heeft geleid tot uitputting van de aarde, groeiende ongelijkheid en een verlies aan samenhang. De EU handhaaft haar eigen arbeidsnormen niet aan de grens, waardoor vooral de kleine en middelgrote bedrijven de dupe zijn van een oneerlijke markt.
neoliberale mythe
Tegenover de neoliberale mythe dat minder overheidssturing meer vrijheid betekent, stelt Schenderling dat juist goede normering vrijheid schept. Vrijheid is niet de onbeperkte mogelijkheid om te consumeren, maar de ruimte om samen iets van waarde op te bouwen. De economie moet die vorm van vrijheid ondersteunen. Wanneer ze daarvan losraakt, verliest ze haar morele en sociale kompas.
sufficiëntie
In het tweede deel van Continent van de kwaliteit werkt Schenderling zijn ideeën uit voor bedrijven. Hij bekritiseert het prijsmechanisme, dat nauwelijks rekening houdt met maatschappelijke kosten of echte schaarste. Prijzen zeggen niets over kwaliteit. Zijn alternatief is sufficiëntie als nieuwe maatstaf: de kunst van genoeg. Bedrijven zouden niet langer moeten streven naar volumegroei, maar naar kwalitatieve groei: betere producten, goed werk, herstellende natuur en eerlijke relaties in de keten. Groene groei, stelt hij, is een illusie.
Sufficiëntie betekent dat echte voldoening niet voortkomt uit meer bezit, maar uit een betekenisvolle bijdrage aan de samenleving. Daarvoor hebben we in materieel opzicht minder nodig dan de huidige focus op groei veronderstelt, schrijft hij.
Matthias Olthaar
Die gedachte sluit goed aan bij de boodschap in Alles van waarde van Matthias Olthaar, een boek dat ik eerder las en recenseerde. Niet geheel toevallig want ze schreven in 2021 samen al het boek Hoe handel ik eerlijk en Olthaar las ook mee met dit boek. Ook Olthaar pleit voor een economie die draait om wat mensen werkelijk nodig hebben: een needs-based economy waarin mens, natuur en gemeenschap tot bloei komen, ook als dat betekent dat het bbp krimpt.
postgroeibeweging
Schenderlings visie past in de bredere postgroeibeweging, die teruggaat op de Amerikaanse econoom Herman Daly (1938-2022). Daly ontwikkelde het idee van de steady-state economy: een economie die stabiel blijft in omvang, maar zich kwalitatief blijft ontwikkelen. Paul Schenderling is medeoprichter van Postgroei Nederland
Continent van de kwaliteit is geen lichte kost. Schenderling schrijft gedegen, soms wat abstract, maar steeds met een duidelijke focus. Af en toe raakt hij me kwijt in zijn theoretische redeneringen, maar zijn boodschap blijft helder en hoopvol: Europa kan alleen toekomst hebben als het kiest voor kwaliteit boven kwantiteit: voor een economie die het goede leven bevordert in plaats van louter groei.
Hij schetst geen droombeeld, maar wat hij zelf ‘nieuw economisch realisme’ noemt. En dat hebben we op dit moment hard nodig: een visie waarin de economie niet langer draait om meer, maar om beter.
Over Annemarie Smits
Annemarie Smits werkt als projectleider duurzaamheid bij een uitvoeringsorganisatie van de rijksoverheid. Daarvoor was ze IT projectmanager en consultant bij onder andere een grote bank en een internationaal adviesbureau. Daarnaast helpt ze auteurs met het schrijven van hun roman, non-fictie boek of managementboek.