In haar jarenlange ervaring als jurist merkte Herman keer op keer hoe onbetrouwbaar onze waarneming vaak is: onze hersenen kunnen niet alles zien, en al helemaal niet alles verwerken. Probleem is alleen dat we vaak wel dénken dat we het bij het rechte eind hebben.
Herman greep terug op haar achtergrond als kunsthistorica, een vak waarin ‘waarnemen’ ook een grote rol speelt. Ze ontwikkelde een cursus, in de eerste plaats voor geneeskundestudenten, om het observatievermogen te verbeteren via het analyseren van kunstwerken. Deze onorthodoxe aanpak vond al snel navolging bij andere disciplines, zoals agenten in opleiding. Net als voor artsen is het kunnen herkennen, bepalen wat prioriteit heeft, conclusies trekken en die vervolgens overbrengen, voor agenten van cruciaal belang. Als je kunt praten over wat er zich in een kunstwerk afspeelt, kun je ook praten over situaties in het dagelijks leven, zo stelt Herman. Door kunstwerken te beschrijven leer je effectief communiceren, of het nu een crime scene betreft, of een gesprek in de behandelkamer van een arts.
Via vier stappen, beoordelen, analyseren, formuleren en aanpassen, neemt Herman ons mee in het proces van observeren. Je hoeft geen ervaren museumbezoeker te zijn om aan de hand van Hermans betoog je eigen waarneming onder de loep te nemen. Integendeel zelfs, kennis over kunst kan je blik vertroebelen. Terwijl het juist gaat over ‘aandachtig en oordeelvrij kijken’. Een behoorlijke uitdaging, blijkt.
In het deel ‘Beoordelen’ gaat het over je automatische piloot uitschakelen, en ‘met nieuwe ogen kijken’. De schrijfster maakt je bewust van het feit dat iedereen geneigd is tot subjectieve waarneming, en leert je objectief waarnemen, zowel details als het grote geheel. Ze ondersteunt haar verhaal met veel voorbeelden, waardoor je bij jezelf kunt testen hoe het zit met jouw eigen beoordelingsvermogen. Hoe objectief je ook denkt te zijn, Herman confronteert je feilloos met jouw ‘filters’. Verhelderend.
In het deel over ‘Analyseren’ gaat het er om niet alleen te beschrijven wat je ziet, maar ook oog te hebben voor wat er níet is. Op die manier maak je je observaties specifieker. Sherlock Holmes wordt opgevoerd om dit te illustreren: de hond in het verhaal over een moordzaak blafte niet, hetgeen de sleutel bleek tot de oplossing van de zaak: de dader bleek een bekende van het slachtoffer.
Dan ‘Formuleren’: een interessant deel over het belang van zorgvuldig communiceren. Vol met anekdotes over (kleine) communicatiestoornissen met vaak grote gevolgen, soms grappig, soms schrijnend. Wat denken we toch vaak dat we duidelijk zijn, en het over hetzelfde hebben. Het tegendeel blijkt waar.
Het laatste deel, ‘Aanpassen’ gaat nog wat dieper in op onze vooroordelen en aannames, en geeft je handreikingen om objectief te blijven kijken. Herman roept je op om niet te snel te oordelen, bij complexe situaties een stap terug te doen, en de dingen te ontmantelen, laag voor laag, zoals je bij een complex kunstwerk zou doen.
Kortom, Amy Herman onderbouwt haar belofte van ‘scherper denken’ stevig. Bovendien illustreert ze haar betoog met veel praktijkvoorbeelden én mooie illustraties, hetgeen De kunst van het observeren zeer lezenswaardig maakt. Ze roept ons op niet te snel te oordelen. In deze complexe tijd is dat een waardevolle, krachtige boodschap. En niet alleen voor artsen en agenten.
Over Sylvie van der Haar
Sylvie van der Haar is trainer/coach en verzorgt workshops, met o.a. managementboeken als inspiratiebron. Ze is verbonden aan De tweede viool.
