Gazelle werd in 1892 gesticht door Willem Kölling in Dieren. Rijk beschrijft de ontwikkeling als een familiekroniek, zoals zij al eerder in Polderpioniers de Nederlandse geschiedenis aan de hand van een boerenfamilie belichtte.
De afgelopen jaren verschenen er veel boeken over de fiets. Zo schreef Pete Jordan het weergaloze ‘De Fietsrepubliek’. Hij verhaalde aan de hand van de fiets een alternatieve geschiedenis van Amsterdam en de Amsterdammers , zoals alleen een buitenstaander dat kon doen. Ruth Oldenziel beschreef in ‘Cycling cities of Europe’ juist hoe het beleidsmatige spel in verschillende landen gespeeld werd, om te verklaren hoeveel hier gefietst wordt. Aan de meer sportieve zijde van het spectrum is de wielerliteratuur bijna geëxplodeerd in het afgelopen decennium.
Rijk geeft ons dus een kroniek van de families Kölling en zijn compagnon Arentsen. Kölling was de zoon van Duitse Molenaarsknecht. Hij kwam via zijn carrière als postbeambte in Dieren terecht. Hier richtte hij samen met smid Arentsen Gazelle op. Eerst importeerden ze fietsen uit Engeland, en later gingen ze ook zelf rijwielen produceren.
Langzamerhand wordt de hele familie erin betrokken. Vanuit management opzicht komen dan de interessantste vragen naar voren: hoe ga je met om met familieleden die wel geld onttrekken, maar weinig bijdragen? Wie heeft eigenlijk de macht als Willem blind wordt? En hoe zorg je dat de zaak naar de volgende generatie wordt overgegeven?
Het verhaal wordt aangevuld met de geschiedenis van de ontwikkeling van de fiets (Van Loopfiets, via hoge Bi, naar kettingkast), maar dat blijft eigenlijk op de achtergrond. De betekenis van de fiets voor ons land, komt meer ter spraken in boeken als die van Jordan. Ook de betekenis van Gazelle voor de wielersport komt maar kort aan bod, ook omdat Gazelle vooral na de overname door TI Raleigh daarin actief was.
Wel biedt ook hier de fiets een interessant perspectief op de Nederlandse maatschappij. Waar de fiets eerst juist door de hogere klassen gebruikt werd, was zij later zo belangrijk voor het hele volk dat in Tweede Wereldoorlog zowel voor productie, machinerie, arbeid en het dagelijks leven in de stad dat zij een twistpunt met de Duitse bezetter werd. Gazelle krijgt met dit alles te maken en overleeft maar net de oorlog.
Het familiebedrijf zal de naoorlogse toename in het autogebruik niet zelfstandig overleven. Het wordt rond 1970 aan TI Raleigh verkocht. Pas in 2011 komt het weer in Nederlandse handen. De firma Pon, ooit ook begonnen als fietsenmakers maar later vooral bekend als Autoimporteur, neemt het over. Pon is ook een familiebedrijf, dus ik had het zelf mooi gevonden om een vergelijking te zien van de keuzen die de verschillende families gemaakt hebben in de loop der tijden.
Het boek is sober uitgevoerd, met een paar foto’s in het midden. Het jubileumboek ‘120 jaar Gazelle’, geschreven door Köllings kleindochter Eva Breukink (de zus van Erik) bracht met veel meer foto’s de vroege jaren tot leven. Een combinatie van beide boeken zou misschien ideaal zijn.
Rijk heeft een mooie bedrijfsgeschiedenis geschreven die ook de ondernemer van nu nog wat kan leren. Over de rol van de fiets voegt het minder toe. Maar als familiekroniek biedt het mooi beeld van wat het betekende om in de negentiende eeuw een fabriek op te zetten en die in de woeste twintigste eeuw overeind te houden.
Over Rick Lindeman
Rick Lindeman is Master Facilitator en Veranderaar. Daarnaast is hij Auteur van het Natuurcanvas.
Hij is de oprichter van het Faciliteer Atelier. Dit verzorgt strategische workshops voor klanten zo breed als de Indonesische overheid en de Nederlandse Gamedeveloper community.
