Kennisdemocratie

1 Inleiding tot dit boek en mijn gedachtewereld 11
1.1 Schadelijke universaliteitpretentie 24
1.2 Samen leven 30
1.3 Bestuurskunde 33

2 Het goede leven 37
2.1 Het goede leven algemeen 37
2.2 Kwaliteit algemeen 41
2.3 Publieke dienstverlening 44
2.4 De dynamiek van kwaliteit 46
2.5 Toezicht en kwaliteitszorg 47
2.6 Kwaliteit van onderwijs 49

3 Complexiteit 51
3.1 Inleiding 51
3.2 Vier principes van verandering 51
3.2.1 Causaliteit 52
3.2.2 Dialectiek 52
3.2.3 Serendipiteit 53
3.2.4 Reflexiviteit 54
3.3 Voorspelbaarheid van maatschappelijke ontwikkelingen 54
3.4 Verandering, statische en dynamische kwaliteit 55
3.5 Hoe kunnen we maatschappelijk innoveren? 57
3.6 Conclusie 57

4 De ontwikkeling van democratie 73
4.1 De vloek van het succes 73
4.2 De noodzaak van een volksvertegenwoordiging 73
4.3 Gebreken van collectieve besluitvormingsarrangementen 75
4.4 De idylle van democratie 79
4.5 Representatieve democratie 80
4.6 Crisisbeschouwingen 81
4.7 Recensie representatie 85
4.7.1 De klassieke argumenten voor representatie. 85
4.7.2 Het wijsheidsargument 87
4.7.3 Het kostenreductieargument 87
4.7.4 Territoriale representatie 88
4.7.5 Ideologie en waarden 88
4.8 Representatie: geleidelijk verval of steun? 88

5 Kennisdemocratie 95
5.1 Inleiding 95
5.2 Van grote verhalen naar aantrekkelijke persoonlijkheden 107
5.2.1 I am the medium and the message 108
5.3 Reflexiviteit en (nieuwe) media 108
5.4 Communicatie en macht 110
5.5 Van disciplinaire wetenschap naar ook transdisciplinariteit 111
5.6 Governance van de kennisdemocratie 114
5.7 Waarnemingen omtrent de actualiteit 117
5.8 Aanzetten tot verklaring 120

6 Kennis en beleid 125
6.1 De wisselwerking tussen kennis en beleid 125
6.2 Beleidswereld 132
6.3 Politieke agenda en beleidstheorieën 134
6.4 Een typologie van beleidsproblemen 136
6.5 Algemene behandeling van de wisselwerking tussen kennis en beleid 139
6.6 Beleidstheorieën 144
6.7 Kennis en waarden 148
6.8 Waarden en de vraag naar kennis 150
6.9 Waarden en de benutting van kennis 151
6.10 Arena’s van kennisvorming 152
6.11 Van kennis naar beleid 153
6.12 Interactie: een two level game 154
6.13 Transdisciplinariteit 159
6.14 Waarden, beleidstheorie en kennis 160
6.15 Langetermijnbeleid 162

7 Toekomststudies 189
7.1 Van sciencefiction naar science 189
7.2 Reflexiviteit in relatie tot beleidsvorming 192
7.3 Toekomststudies 193
7.4 Gebruik van toekomststudies 194
7.5 Onwelkome kennis uit toekomststudies 195
7.6 Feasible futures 198

8 Uitweiding over scenariobouw 201
8.1 Nadere uitdieping van toekomstonderzoek 201
8.1.1 Object: de toekomst 204
8.1.2 Methodologie van toekomstonderzoek 208
8.1.3 Transdisciplinariteit en de kunst van het verbinden van ongelijksoortige kennis 209
8.1.4 Methoden van toekomstonderzoek 211
8.1.5 Over scenario’s 214
8.1.6 Doelen van toekomstonderzoek 238
8.1.7 Procesvereisten en kennisvereisten aan toekomstonderzoek 240
8.2 De benutting van toekomstonderzoek 242
8.2.1 Benutting van resultaten uit toekomstonderzoek: de ontvankelijkheid van actoren 242
8.2.2 Actoren zijn intern gefragmenteerd 245
8.2.3 Actoren zijn wederzijds afhankelijk 246
8.2.4 Actoren zijn beperkt in hun waarnemingsvermogen 247
8.2.5 Actoren kennen eigen institutionele regels en routines 248
8.2.6 Actoren opereren in context van dynamiek 249
8.3 Mogelijkheden tot verbetering van de benutting van toekomstonderzoek 250
8.3.1 Vergroting van het communicatieve vermogen 251
8.3.2 Rekening houden met momentum 252
8.4 De bruikbaarheid en werkzaamheid van toekomstonderzoek 253

9 De verdere ontwikkeling van kennisdemocratie 269
9.1 Inleiding 269
9.2 Handelingsperspectieven 275
9.2.1 Verlevendiging van democratie binnen de staat 276
9.2.2 Een andere omgangsvorm tussen staat en samenleving 280
9.3 Toekomsten voor kennisdemocratie 282

Literatuur 291
Over de auteur 303