Invordering door de overheid

1. Inleiding 15
1.1 Over brandbommen en een hekwerk 15
1.2 Plaatsbepaling, terminologie en nut van dit onderzoek 18
1.3 Het invorderen van sancties onder de vierde tranche van de Awb 23
1.4 Reikwijdte van dit onderzoek 26
1.5 Onderzoeksvragen 29
1.6 Verhouding van dit onderzoek tot de evaluatie geldschuldenregeling 31
1.7 Onderzoeksopzet en methode 33

2. De invordering van dwangsommen 39
2.1 Inleiding 39
2.2 De last onder dwangsom en de invorderingsbeschikking 39
2.3 Het rechtskarakter van de last onder dwangsom en de invorderings beschikking 45
2.3.1 De literatuur: invordering nooit punitief 48
2.3.2 Invordering onder omstandigheden toch punitief? 49
2.3.3 Wanneer is iets een invorderingsbeschikking? 53
2.4 Verhouding tussen de dwangsombeschikking en de invorderingsbeschikking 57
2.5 (Het bewijzen van) de overtreding van de last 62
2.6 De beginselplicht tot invordering en bijzondere omstandigheden 66
2.6.1 Overtreder en overtreding 69
2.6.2 Hoogte dwangsom en draagkracht overtreder 69
2.6.3 Overtreding (alsnog / partieel) beëindigd 71
2.6.4 Het niet tijdig kunnen voldoen aan de last 71
2.6.5 Overige omstandigheden 75
2.6.6 Gecombineerde omstandigheden 76
2.6.7 Criteria voor het aannemen van bijzondere omstandigheden bij de invordering van dwangsommen 78
2.7 Knelpunt: de verwijtbaarheid en draagkracht als bijzondere omstandigheid 86
2.7.1 Moeten verwijtbaarheid en draagkracht een rol spelen? 86
2.7.2 Wanneer zijn beperkte verwijtbaarheid en draagkracht doorslaggevend? 91
2.8 Knelpunt: de formele rechtskracht van het sanctiebesluit 95
2.8.1 De formele rechtskracht 98
2.8.2 Waarom hebben wij de formele rechtskracht in het bestuursrecht? 105
2.8.3 Uitgezonderd van / uitzonderingen op de rechtmatigheidsfictie 121
2.9 Tussenconclusie 132

3. De invordering van de kosten van bestuursdwang 137
3.1 Inleiding 137
3.2 De last onder bestuursdwang en het kostenverhaal 137
3.3 Verhouding tussen de bestuursdwangbeschikking en de kosten verhaalsbeschikking 141
3.3.1 Wanneer moet de precieze overtreder aangewezen worden? 141
3.3.2 Wanneer moet worden bepaald of kostenverhaal redelijk is? 147
3.3.3 Formele rechtskracht en de gevolgen van het (mis)plaatsen van een onderwerp 149
3.3.4 Tussenconclusie verhouding bestuursdwangbeschikking en kostenverhaal 152
3.4 Welke kosten kunnen worden verhaald? 152
3.4.1 Kosten die te herleiden zijn tot de last 153
3.4.2 Noodzakelijke, redelijke en daadwerkelijk gemaakte kosten 155
3.4.3 Na de begunstigingstermijn en bij zeer spoedeisendheid geen voorbereidingskosten 158
3.5 Kostenverhaal als uitgangspunt en het (gedeeltelijk) afzien van invordering 158
3.5.1 Ontbreken van verwijtbaarheid en mate waarin algemeen belang is betrokken 159
3.5.2 Hoogte van de kosten 160
3.5.3 (Criteria voor) de bijzondere omstandigheid 161
3.5.4 Draagkracht en verwijtbaarheid als bijzondere omstandigheid 166
3.5.5 Enkel de bijzondere omstandigheid als toetsingsmaatstaf? 166
3.6 Tussenconclusie 166

4. De terugvordering van subsidies bij wijze van sanctie 171
4.1 Inleiding 171
4.2 Het intrekken en terugvorderen van een subsidie 171
4.3 Verhouding tussen het intrekken en het terugvorderen 183
4.4 Terugvordering als uitgangspunt en het (gedeeltelijk) afzien van terugvordering 186
4.4.1 Onaanvaardbare psychische gevolgen 188
4.4.2 Onaanvaardbare financiële gevolgen 189
4.4.3 Andere onaanvaardbare gevolgen 194
4.4.4 Criteria voor een onaanvaardbaar gevolg 195
4.5 Tussenconclusie 196

5. De terugvordering van uitkeringen bij wijze van sanctie 199
5.1 Inleiding 199
5.2 Het herzien en terugvorderen van een uitkering 200
5.3 Verhouding tussen het herzien en het terugvorderen 204
5.4 Terugvordering als uitgangspunt en het (gedeeltelijk) afzien van terugvordering 205
5.4.1 Onaanvaardbare sociale gevolgen 208
5.4.2 Onaanvaardbare financiële gevolgen 209
5.4.3 Andere onaanvaardbare gevolgen 210
5.5 Tussenconclusie 211

6. De invordering van bestuurlijke boetes 213

7. Synthese: een geharmoniseerd toetsingskader voor effectueringsbesluiten? 219
7.1 Inleiding 219
7.2 De verhouding tussen de beschikkingen 221
7.3 Hoe wordt het effectueringsbesluit genormeerd? 224
7.4 Een geharmoniseerd toetsingskader voor effectuering? 235
7.4.1 Is een geharmoniseerd toetsingskader wenselijk? 235
7.4.2 Hoe zou het geharmoniseerd toetsingskader eruit moeten komen te zien? 238
7.5 Tussenconclusie 240

8. Accessoire beschikkingen 245
8.1 Inleiding 245
8.2 Het besluit om de geldschuld te verrekenen 245
8.2.1 Het besluit om te verrekenen 245
8.2.2 Evenredigheid van de verrekening 249
8.3 Het besluit om uitstel van betaling te verlenen 252
8.3.1 Het besluit om uitstel te verlenen 253
8.3.2 Evenredigheid van (de voorwaarden van) het besluit om uitstel te verlenen 254
8.4 Het besluit om de geldschuld kwijt te schelden 257
8.4.1 Is kwijtschelding een impliciete bevoegdheid? 259
8.4.2 Evenredige kwijtschelding 260
8.5 Het besluit om de wettelijke rente in te vorderen 261
8.6 De concentratiebepalingen: artikel 4:125, 5:31c en 5:39 Awb 265
8.6.1 Verschillen en overeenkomsten tussen artikel 4:125, 5:31c en 5:39 Awb 266
8.6.2 Welke beschikkingen vallen onder het bereik van de concentratiebepalingen? 267
8.6.3 Geen formele rechtskracht bij accessoire beschikking bij geconcentreerde rechtsbescherming 274
8.6.4 De betwistingseis 275
8.6.5 Wanneer mag de bestuursrechter terugverwijzen? 277
8.6.6 De rechterlijke herrineringsplicht 278
8.7 Tussenconclusie 278

9. De invordering bij dwangbevel 281
9.1 Inleiding 281
9.2 Het besluit om aan te manen 282
9.3 Het dwangbevel 285
9.4 Het inleiden van een executiegeschil 289
9.5 De omvang van het geding 290
9.5.1 Juridische of feitelijke misslag 292
9.5.2 Noodtoestand 293
9.6 De formele rechtskracht(-fictie) en de toetsing van bestuursrechtelijke besluiten in het executiegeschil 294
9.7 Beslag bij bestuursrechtelijke geldschulden 300
9.7.1 Conservatoir beslag 300
9.7.2 Executoriaal beslag 303
9.8 De beslagvrije voet en beslagverboden 305
9.9 Moet het bestuursrecht de schuldenaar (meer) bescherming bieden? 310
9.10 Tussenconclusie 316

10. Verjaring en verval 319
10.1 Inleiding 319
10.2 Verjaring en verval 319
10.3 De reguliere verjaring ex artikel 4:104 Awb 321
10.4 De verjaring ex artikel 5:35 Awb bij dwangsommen 324
10.4.1 De ‘bevoegdheid tot invordering’ 324
10.4.2 Wat verjaart er eigenlijk: een voorstel tot verduidelijking van artikel 5:35 Awb 324
10.5 De termijn ex artikel 4:57, lid 4, Awb bij subsidies 331
10.6 De termijn van artikel 5:45 Awb bij bestuurlijke boetes 332
10.7 Het voorkomen van de verjaring door het bestuursorgaan 333
10.7.1 Het tijdig benutten van hetgeen verjaart 333
10.7.2 Het stuiten van de verjaring 333
10.7.3 De verlenging van de verjaring 336
10.8 Tussenconclusie 337

11. De positie van de derde-belanghebbende 341
11.1 Inleiding 341
11.2 Wie is er belanghebbend bij in- of terugvordering? 341
11.2.1 Bij de invordering van dwangsommen 342
11.2.2 Bij het kostenverhaal 347
11.2.3 Bij het terugvorderen van subsidies 348
11.2.4 Bij het terugvorderen van uitkeringen 352
11.2.5 Bij het invorderen van een bestuurlijke boete 352
11.3 Het afdwingen van een in- of terugvorderingsbesluit 353
11.3.1 Het afdwingen van een invorderingsbeschikking 353
11.3.2 Het afdwingen van een terugvorderingsbesluit bij subsidies 355
11.4 Het afdwingen van daadwerkelijke invordering 356
11.5 De verjaring en de derde-belanghebbende 358
11.5.1 De verjaring en de derde-belanghebbende bij dwangsommen 359
11.5.2 De verjaring en de derde-belanghebbende bij subsidies 361
11.6 Op weg naar een betere (rechts)positie voor de derde? 362
11.7 Tussenconclusie 368

12. Slotbeschouwing 371
12.1 Samenvatting 371
12.2 Beantwoording onderzoeksvraag 380
12.3 Conclusie 384

English summary – results and findings 387

Curriculum Vitae 391

Lijst van aangehaalde literatuur 392

Lijst van aangehaalde jurisprudentie 397
Europees Hof van Justitie 397
Europees Hof voor de Rechten van de Mens 397
Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (en haar rechtsvoorgangers) 397
Staatsraad Advocaat-Generaal 402
College van Beroep voor het bedrijfsleven 402
Centrale Raad van Beroep 403
Hoge Raad 405
Advocaat-Generaal 406
Gerechtshoven 406
Rechtbanken 406
Kamer voor Gerechtsdeurwaarders 408

Trefwoordenregister 409

Bijlage I: Fiscaal recht en titel 4.4 Awb 412
Tabel 1: afwijkingen van het fiscale recht ten opzichte van titel 4.4 Awb 412
Verdere toelichting 414