De kunst van het ontgroenen - Van studenten tot bedrijfsleven

Jaar in, jaar uit speelt zich hetzelfde scenario af: een ontgroening loopt uit de hand, de media springen erop, massale verontwaardiging volgt. ‘Verbieden die handel!’ klinkt het massaal. Toch blijft dit patroon zich hardnekkig herhalen. Waarom helpen die oproepen zo weinig?

overgangsrituelen

Als auteur van het onlangs verschenen boek De kunst van het ontgroenen heb ik ontgroeningen van alle kanten meegemaakt: van spijkerbroeker naar matroos bij de marine, daarna bij een studentenvereniging, en later als hoofd van de ontgroeningscommissie.

Deze ervaringen combineer ik in mijn boek met interviews met experts en wetenschappelijke inzichten uit psychologie, antropologie en sociologie. Wat ik ontdekte schuurt tegen de heersende mening in: een goede ontgroening is geen barbaars relict, maar een uiting van een oeroude menselijke behoefte aan betekenisvolle overgangsrituelen. Aan beproeving die een band smeedt en je er sterker uit laat komen.

paradox

Tegelijkertijd trof ik ook een paradox aan: juist omdat we als samenleving de intrinsieke waarde van dit verschijnsel – dat naast studentenverenigingen, ook bij defensie, scouting, sport, creatieve sector én in de zakenwereld voorkomt – lijken te zijn vergeten, zitten we vast in een keurslijf van ophef.

Het probleem zit in ons zwart-witdenken. Verdedigers roepen: ‘Het hoort erbij, het is traditie!’ Alleen, zij vergeten gemakshalve dat kinderarbeid ook ooit traditie was. Tegenstanders roepen: ‘Gewoon een totaalverbod, het gaat altijd mis!’ Maar zij stellen incidenten gelijk aan het fenomeen zelf, en beseffen niet dat verbieden deze rituelen louter ondergronds drijft, waar ze makkelijker uit de hand lopen.

de essentie

Beide kampen missen de essentie: als dergelijke rituelen al duizenden jaren bestaan in alle culturen wereldwijd, vullen ze blijkbaar een fundamentele menselijke behoefte. De échte vraag is daarom niet óf we ontgroeningen moeten toestaan, maar hóe we ze vormgeven.

Hier komt De kunst van het ontgroenen om de hoek kijken. Ik noem het bewust een kunst omdat het verfijning, inzicht en vaardigheid vereist. Net als elke kunst kun je het leren, verbeteren en doorgeven. Het verschil tussen goede en slechte ontgroeningen zit in het doel: heeft elke beproeving een helder vormend doel, of vervalt het in zinloze vernedering?

En is vernedering überhaupt nodig? Onderzoek toont aan van niet: vernedering levert misschien wel een onderlinge traumaband op, maar veroorzaakt juist vervreemding en wraakgevoelens jegens de groep zelf.

verantwoorde ontgroeningen

Hoe dan wel? In mijn boek destilleer ik twaalf gouden regels voor verantwoorde ontgroeningen. Regel één: er moet sprake zijn van een hoger doel. ‘Omdat het traditie is’ volstaat nooit. Je moet jezelf dus altijd afvragen welk achterliggend verhaal je probeert te vertellen, en of dat verhaal de moeite waard is.

Andere regels: iemand houdt een oogje in het zeil, fysieke veiligheid staat voorop, en cruciaal: je zaait wat je later wilt oogsten. Wie deze principes begrijpt en toepast, kan ontgroeningen vormgeven die verbinden in plaats van beschadigen.

cultuurverandering

Het mooie is dat, indien cultuurverandering nodig is, deze niet van buitenaf hoeft te worden opgelegd. Organisaties die zelf de omslag maken, zijn het meest succesvol. Defensie heeft de afgelopen jaren stappen gezet met meer openheid en focus op preventie. Scouting eveneens. En ook studentenverenigingen experimenteren met nieuwe vormen die behouden wat waardevol is, terwijl ze afrekenen met excessen.

De sleutel ligt in begrip: wie snapt waaróm ontgroeningen bestaan en hóe ze werkelijk functioneren, kan ze ook beter vormgeven. Dat vraagt moed: de moed om gekoesterde tradities kritisch te bevragen, maar ook de moed om verder te kijken dan sensationele krantenkoppen.

Ontgroeningen zullen er altijd zijn, die realiteit kunnen we maar beter onder ogen zien. De vraag is of we ze overlaten aan toeval en gewoonte, of dat we ze bewust vormgeven als nuttige instrumenten voor persoonlijke groei en gemeenschapsvorming.

Hoe dit allemaal zit, lees je in mijn boek De kunst van het ontgroenen.