Onlangs werd ik door een bedrijf benaderd met de vraag of ik een team wil helpen met wat een ‘onveilige situatie’ op de werkvloer werd genoemd. Een psychologisch onveilige situatie, om precies te zijn. Want, zo bleek uit alles, het gemis aan psychologische veiligheid had negatieve impact op zowel betrokkenheid als prestaties van de medewerkers. Of zoals grootschalig onderzoek van Google uitwees: hét verschil tussen goed en minder goed presterende teams zit hem in de eerste plaats in het klimaat of cultuur waarin mensen zich vrij voelen om vragen te stellen, zich durven uit te spreken, het vermogen hebben om anderen aan te spreken, om fouten te melden en daarover te praten, om zorgen te uiten of om ongevraagd nieuwe ideeën aan te dragen.
Big five
In hun boek Psychologische veiligheid (met bijbehorende Veldgids) gaan Hans van der Loo en Joriene Beks hier uitgebreid op in. Volgens hen bestaat psychologische veiligheid uit vijf kenmerken tegelijk, de zogenoemde ‘Big Five’:
- Inclusie: gevoel erbij te horen en jezelf te durven zijn
- Delen: openlijk delen van meningen en gemaakte fouten
- Leveren: volop en volwaardig meedoen bij het leveren van prestaties
- Uitdagen: tegengeluiden laten horen, nieuwe ideeën inbrengen
- Positiviteit: aandacht voor positieve uitstraling en relaties
Keerzijden
Terecht benoemen de auteurs ook de vijf keerzijden:
- Exclusie: het gevoel er niet bij te horen
- Zwijgen: kennis voor je houden, fouten wegmoffelen
- Meehobbelen: niet meer doen dan wordt gevraagd
- Lijdzaam volgen: je aanpassen uit angst voor eventuele gevolgen
- Negativiteit: angst, boosheid en verdriet overheersen
Bespreekbaar maken
Maar hoe maken we bovengenoemde zaken nu bespreekbaar in teams? Nu geloof ik dat teams in samenspraak veel zelf kunnen, maar juist wanneer er gebrek aan psychologische veiligheid ervaren wordt, is het verstandig externe hulp in te schakelen. Iemand bij wie iedereen de veiligheid voelt zorgen te uiten en die het groepsproces professioneel weet te begeleiden.
Een mooi nieuw hulpmiddel hierbij zijn de praatkaarten die Van der Loo en Beks hebben ontwikkeld. Aan de hand van vijftig stellingen (die verwijzen naar de ‘Big Five’) kunnen teamleden het gesprek met elkaar aangaan. Aan de coach om hier goede werkvormen bij te bedenken. En al noemen de auteurs de kaarten een mogelijkheid om op ‘speelse wijze’ de psychologische veiligheid in kaart te brengen, vraagt dit onderwerp een uiterst zorgvuldige benadering - waarbij uiteraard gelachen moet kunnen worden – maar waarin ieders verhaal bloedserieus genomen moet worden. Hoe het ook zij: de praatkaarten gaan absoluut mee in mijn koffer wanneer ik aan de slag ga met het team dat mij benaderde voor hulp. Omdat iedereen het recht heeft op een veilige werkomgeving en ik zeker geloof dat de kaarten goed kunnen helpen het gesprek te voeren.
Over Henk Jan Kamsteeg
Henk Jan Kamsteeg is eigenaar van het trainingsbureau Proistamenos. Hij geeft trainingen en keynotes op het gebied van o.a. dienend leiderschap, inclusief leiderschap en storytelling. Daarnaast is hij auteur van diverse boeken zoals Dienend leiderschap, De kracht van het compliment en Spreken met passie; de kracht van storytelling, Inclusief leiderschap en Op weg naar een vitale organisatie
