Volgens de auteurs van De waarheid over macht is macht het vermogen om het gedrag van anderen te beïnvloeden, zeggenschap over iets waar de ander waarde aan hecht. In acht hoofdstukken behandelen Julie Battilana - hoogleraar aan de Harvard Business School - en Tiziana Casciaro - hoogleraar aan de Universiteit van Toronto - een groot aantal aspecten van macht.
Vermogen
Verhelderend is het uitgangspunt van Battilana & Casciaro dat macht niet iets is wat je kunt hebben, of dat sommige individuen over speciale eigenschappen beschikken die hen in staat stellen macht te verwerven. Hoewel persoonlijke eigenschappen iemand in bepaalde situaties macht kunnen opleveren, is het volgens Battilana & Casciaro tijdverspilling om te zoeken naar speciale eigenschappen die iemand altijd en overal machtig maken. Macht is volgens hen niet alleen afhankelijk van je positie in de samenleving of organisatie. Kijk maar naar de managers die er niet in slagen om iets in de organisatie te veranderen.
Machtsbronnen
Volgens de auteurs kan iemand over de ander macht uitoefenen als hij controle heeft over tot bronnen (resources) die de andere persoon waardeert. Daarvoor is wel nodig om te begrijpen waar de ander waarde aan hecht. Dat kunnen materiële bronnen zijn, zoals geld, schoon water, gereedschappen. e.d. Maar het kunnen ook psychische bronnen zijn, zoals door de ander gewaardeerd te worden of erbij horen. Status, deskundigheid, anciënniteit of netwerken zijn allemaal zaken die iemand machtkunnengeven over iemand, maar alleen als die ander daar waarde aan hecht. Anders gezegd: macht is altijd relatief.
Mulder en Cialdini
In 2004 zei de Nederlandse hoogleraar Mauk Mulder in zijn boek De logica van de macht, dat het een misvatting is dat het bij macht draait om de eigenschappen van degene met macht. Macht is ook volgens hem een relatie, en dat betekent dat dus ook de minder-machtige mensen bepalen hoe de relatie in elkaar steekt – door wat ze doen en door wat ze laten! Uiteraard drukken de machtigen meer hun stempel op de relatie, maar zij kunnen niet zonder die ander of anderen die minder macht hebben: De minder-machtigen maken de machtigen. In 2021 verscheen de herziene versie van het boek Invloed van Cialdini. Cialdini onderkent zeven principes om iets gedaan te krijgen. Bij Cialdini gaat het erom dat je iets voor elkaar wilt krijgen, wat jij belangrijk vindt én wat niet zo gemakkelijk te realiseren is.
Hoogmoed
Geef een individu lang genoeg macht en volgens Battilana & Casciaro zal het risico op misbruik onvermijdelijk toenemen. ‘Het is gewoon zo dat iedereen die macht heeft daardoor bedwelmd kan raken, en daardoor is het niet verstandig om er vanuit te gaan dat mensen met macht zelfbeheersing zullen tonen bij de uitoefening daarvan.’ Het risico van buitensporige machtsconcentratie is nooit volledig uit te bannen, al valt die wel te beheersen. De macht is volgens hen in toom te houden door structurele grenzen in te stellen: ten eerste door de macht delen en ten tweede ervoor zorgen dat de machthebbers ter verantwoording kunnen worden geroepen.
Ook al kan iemand met de beste bedoelingen naar macht streven, het blijkt moeilijk te voorkomen om in de loop van tijd sterk op zichzelf te raken en hoogmoedig te worden, onder meer veroorzaakt door gebrekkige zelfkennis. Volgens Battilana & Casciaro kunnen we onszelf wijs maken dat onze motivaties en gedragingen in ethisch opzicht onverdeeld zuiver zijn en ons eigenbelang overstijgen, terwijl dat niet het geval hoeft te zijn. De auteurs stellen dat dit kan worden voorkomen door het aanleren van empathie. Empathie is, zo stellen ze, het tegengif tegen zelfgerichtheid. Nederigheid is daarnaast het tegengif tegen hoogmoed en overmoed.
Machtsconcentratie
De Nederlandse titel belooft ons ‘de waarheid over macht’, te vertellen, wat de auteurs, volgens de Engelstalige editie, niet van plan waren. De Engelstalige versie heet namelijk Power for all. En met dat in het achterhoofd valt ook de oproep tot actie te plaatsen, wat bij de Nederlandse versie eerder verwarrend is. Battilana & Casciaro maken zich namelijk zorgen over het proces van machtsconcentraties. Als we volgens de auteurs toelaten dat we niet als gelijken kunnen deelnemen aan democratische systemen, zijn we overgeleverd aan de wil van anderen die machtiger zijn. Om hun individuele rechten en vrijheden te borgen en onrechtvaardige machtshiërarchieën te bestrijden, dienen mensen hun macht te begrijpen, op te bouwen en te gebruiken – niet alleen als individu maar ook collectief. Daarom dient iedereen te beseffen ‘… dat de macht iedereen aangaat. De macht behoort toe aan ons allen.’
Theorie en praktijk
Het boek is gebaseerd op jarenlang onderzoek van de twee auteurs. De uitgebreide literatuurverwijzing achterin in het boek getuigt daarvan en met het register is het makkelijk zoeken in het boek. Hoewel het door twee mensen is geschreven die werkzaam zijn in twee respectabele universiteiten, is hun boek geen theoretisch boek. Eerder het tegenovergestelde. De korte theoretische beschouwingen staan verpakt tussen een grote diversiteit aan praktijkvoorbeelden. Theorie en casuïstiek lopen onmerkbaar in elkaar over. Doordat de auteurs geen gebruik maken van korte samenvattingen leest het boek niet erg makkelijk, ook al is de schrijfstijl toegankelijk.
Iedereen heeft macht
De lezer die al bekend is met de theoretische uitgangspunten van macht en die snel de eigen kennis wil uitbreiden of bijspijkeren, komt matig aan zijn trekken. Enerzijds omdat de auteurs, ondanks hun langdurige onderzoek, geen opzienbarende nieuwe theorieën hebben ontwikkeld. En anderzijds moet deze lezer zich door te veel verhalen heen worstelen om de theoretische betogen die in het boek staan, te vinden. Iets meer ‘lezersmanagement’ had dan ook geen kwaad gekund. Daartegenover staat dat de lezer die weinig kennis over de verschillende invalshoeken van macht en of weerzin heeft tegen abstracte theoretische verhalen, in het boek ruimschoots aan zijn trekken komt.
Dat gezegd hebbend: Battilana & Casciaro maken op diverse manieren in hun boek duidelijk dat macht altijd en overal speelt, iedereen beschikt over machtsbronnen, macht op zich niet goed of fout is en dat er geen sprake is van mensen die altijd en overal beschikken over macht. Macht is namelijk altijd persoonlijk en contextgebonden.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
