Frédérick Laloux’s boek Reinventing Organizations sloeg in 2014 een flinke bres in het denken over complexiteit en verandertrajecten. Er was sprake van een geheel nieuw paradigma in het denken over en het inrichten van verandertrajecten; een integrale aanpak in plaats van een lineaire. Laloux trok volle zalen en zijn boek werd een bestseller. Bijna 10 jaar later bouwt Roeland Broeckaert verder op het gedachtegoed van zijn held, zoals hij Laloux labelt. Hij bezocht Laloux in de USA en die gaf hem simpelweg de opdracht op zelfonderzoek uit te gaan en te testen wat werkt. Vanuit deze ontdekkingstocht voegde Broeckaert een laag toe aan het gedachtegoed van Laloux, en wel die van de Transactionele Analyse (TA).
TA wordt gebruikt om interacties (transacties) tussen mensen te ontcijferen en inzicht en begrip te krijgen in bepaald gedrag. Dit kan zowel verbaal- als non-verbale communicatie zijn.
De responsieve organisatie
Het boek dat Broeckaert erover schreef draait om de transformatie van een klassieke piramidale organisatie en zijn specifieke dynamiek, naar een responsieve organisatie. Dit is een organisatie die snel, kwalitatief en met een ziel de juiste respons kan geven in elke situatie. Broeckaert noemt twee redenen waarom de bestaande paradigma’s zijn uitgewerkt: 1. Je kunt mensen niet beheersen en 2. De wereld verandert snel, de piramide is te traag.
De kern
RESPOND! is opgebouwd rondom een U theorie-achtig model (de methode Respond) en de thema’s Zien, Verbinden en Doen. De aangeboden theorie wordt aangekleed met aansprekende tekeningen, leerzame praktijkvoorbeelden en praktische opdrachten. De drie thema’s sluiten goed aan bij het denken van de (zorg)professional in de huidige complexe, dynamische en vluchtige wereld. Dit ondanks de 241 pagina’s tellende omvang.
Het boek heeft een duidelijke structuur en de schrijver heeft een vlotte, kernachtige schrijfstijl die het de lezer makkelijk maakt toegang te krijgen tot de complexe materie. De lezer die het eerdere boek van Broeckaert over Dienend leidinggeven heeft gelezen, zal dit herkennen en zowel de inrichting als de opmaak van het boek als congruent en authentiek bestempelen.
Eerst vertragen
Als lezer word je er bewust van dat je bij verandertrajecten eerst moet (leren) vertragen om daarna te kunnen versnellen. En dat het herkennen, accepteren en opruimen van individuele en organisatorische blokkades en remmingen, essentieel is. Dat klinkt als een open deur, maar iedereen weet inmiddels dat échte verandering alleen plaatsvindt als je als professional bereid bent zelf diep onder je eigen psychologische ijsberg te kijken en onder die van je team of organisatie. Om dat te doen biedt Broeckaert een 9-stappen model dat hij met de fictieve hoofdpersonen Dirk en Adil uitwerkt. Dat werkt zowel verklarend als verhelderend. Aan het einde van elk hoofdstuk kun je zelf aan de slag met opdrachten, wat RESPOND! dicht op de eigen praktijk brengt.
Lef
De doorgewinterde managementboekenlezer zal de gebruikte modellen en theorieën herkennen en wellicht op zoek gaan naar vernieuwende kennis en inzichten. Die zoektocht kan enigszins teleurstellend zijn. Wel zal die lezer het lef van Broeckaert waarderen. Hij verbindt twee rijke, diepe en complexe theorieën en modellen met elkaar. Allereerst bewustzijnsniveaus/-lagen en integraal denken, gebaseerd op het werk van Ken Wilber en Don Beck en Chris Cowan (Spiral Dynamics). En daarnaast de psychoanalytische methode TA, ontwikkeld door Eric Berne.
Het is interessant en leerzaam te lezen hoe de schrijver deze combinatie heeft toegepast in de verandertrajecten die hij in zijn boek beschrijft. Ben je een meer theoretisch georiënteerde lezer die behoefte heeft aan wetenschappelijke duiding en borging, dan kun je je afvragen wat de feitelijke onderbouwing of verantwoording is van deze combi. Ik heb zelf gepuzzeld met de vraag of TA puur op basis van praktijkonderzoek als laag kan worden toegevoegd aan de lagen/kleuren van Laloux? Het gaf me de indruk dat de schrijver er wellicht onbewust en onbedoeld vanuit is gegaan dat zijn lezer als vanzelfsprekend integraal denkt en doet. Of dat die op dit moment richting het Cyaan beweegt of de groei naar deze laag snel kan realiseren. Terwijl de meeste professionals zich, mede door de organisatiecontext, nog in de eerdere lagen of kleuren van Laloux bevinden. En dan met name in Oranje en Groen. En zaken als geweldloze communicatie, waarnemen zonder oordeel, verbindende communicatie en een professionele aanspreekcultuur, al voor langere tijd op de ontwikkelagenda van veel teams en organisaties staan.
Cyaan denken en doen
De kern van een Cyane organisatie bestaat uit drie hefbomen: Zelforganisatie, Heelheid en een Evolutief doel. Een kern die in combinatie nog weinig zichtbaar is in organisaties. Wat te verklaren is doordat de meeste organisaties piramides zijn met allerlei controle- en machtsmechanismen. Bovendien is de huidige (westerse) maatschappij sterk gericht op de maximalisering van het individu, de IK. Een proces waardoor professionals, teams en organisaties binnen een laag/kleur geblokkeerd of gesloten kunnen raken. Wat betekent dat ze geen ander alternatief zien of alleen nog kunnen terugvallen op een eerdere laag/kleur, maar niet vooruit kunnen naar een volgende.
De evolutionaire transformatie naar Cyaan – van Ik naar een nieuwe ‘Wij’ – en hoe TA daarin een rol speelt, pakt Broeckaert in de basis goed op. Hij geeft de lezer een concreet inkijkje in de werking van een Cyane organisatie en hoe je die kunt ontwikkelen. Waarbij opgemerkt dat de schrijver regelmatig formuleringen gebruikt die als vanzelfsprekend of absolutistisch kunnen worden geïnterpreteerd. Daardoor kan de lezer de indruk krijgen dat het duurzaam heruitvinden van een organisatie vanuit vertrouwen, verbinding en verantwoordelijkheid, een ‘piece of cake’ is. Dat zal aanslaan bij professionals die zich laten (ver)leiden door Quick wins, KPI’s en kortetermijneffecten, maar voor diegenen die meer de menselijke maat hanteren, zaken in samenhang zien en vooruitkijken, zal dat vraagtekens oproepen. Temeer daar het alom bekend is dat de meeste verandertrajecten een lange adem hebben. Het terugvallen op eerdere lagen/ kleuren en oud gedrag/ patronen, ligt altijd op de loer. Dat leidt meestal tot wederzijds (aangeleerde) afhankelijkheid. Ook vanuit TA gezien.
Kloof
De groeiende kloof tussen de eerdere lagen of kleuren van Laloux en het ‘latere’ Cyaan, en hoe je deze kloven vanuit integraal bewustzijn herkent en overbrugt, wordt aan het einde van het boek kernachtig benoemd met de woorden van de Tsjechische psychotherapeut Stanislav Grof:
Een radicale innerlijke transformatie en het stijgen naar een nieuw bewustzijnsniveau is misschien de enige hoop die we hebben in de huidige wereldwijde crises, die ontstaan is door de dominantie van het westers-mechanistische paradigma.
Samenvattend, de schrijver is erin geslaagd een actuele, integrale en dienende verandergids met lef te schrijven. Een gids die verschillende bestaande modellen en theorieën integraal behandelt, die richting geeft en (zorg)professionals zal inspireren een verandertraject vanuit het nieuwe paradigma van Cyaan aan te vliegen en te realiseren.
Over Dick Rochat
Dick Rochat is Interactiekundige, Coach Bewustzijnsontwikkeling en Spiral Dynamics-analist. Hij is verbonden aan de Alba-academie in Veldhoven en het Center for Human Emergence.
