Het begrip solidariteit duikt als eerste op in Romeinse teksten. Het werd gebruikt in relatie tot schulden, waarbij mensen de gezamenlijke verantwoordelijkheid droegen om een schuld terug te betalen. Solidariteit dient om een vangnet te realiseren. Solidariteit dient ook als actiemiddel. Dit werd voor het eerst in Rome uitgeoefend bij de beroemde Terugtrekking van het volk. De dienende klasse verliet Rome. Ze eisten een volkstribunaal om de voorheen rechteloze plebejers te beschermen tegen de patriciërs.
Moderne kennis over solidariteit komt onder andere van Karl Marx en Émile Durkheim. Marx benadrukte het conflict tussen arbeiders en de elite, zoals in het Romeinse voorbeeld. Durkheim zag solidariteit als een kracht die de samenleving bij elkaar houdt. Hun inzichten volgen op Léon Bourgeois, die solidariteit ziet als een ethos van verbondenheid. Een coalitie van mensen met allemaal verschillende achtergronden. Zo kijken Hunt-Hendrix en Taylor er ook tegenaan. Solidariteit wil zeggen dat je over de grenzen van je eigen soort mensen heen reikt en samen een bolwerk vormt tegen de gevestigde macht om verandering van de status quo te realiseren.
Occupy
Hunt-Hendrix en Taylor kennen elkaar van Occupy Wall Street. Een beweging waarbij actievoeren en leren en ontwikkelen samen gingen. Hunt-Hendrix stamt af van een conservatieve oliefamilie en een feministische moeder. Ze is onderzoeker en heeft een proefschrift geschreven over de oorsprong van solidariteit. Taylor is kunstenaar en documentairemaker. Democratisering is voor haar een groot thema, gedreven door haar activisme rondom de studieschuldencrisis. Dit boek is ontstaan uit vriendschap. De schrijvers benoemen van meet af aan hun activisme, maar dit boek heeft geen opruiende toon. Het geeft een grondige historische analyse van ontwikkelingen in de Verenigde Staten rondom maatschappelijke initiatieven en overheidsingrijpen.
Organisatiekracht
Solidariteit staat niet op zichzelf. Solidariteit dient een maatschappelijk veranderingsproces. Transformatieve solidariteit wordt dit genoemd. Daarbij is er altijd sprake van een ‘wij’ en een ‘zij’. Alleen is het de kunst om het ‘wij’ zo groot mogelijk te maken. Een solidaire beweging richt zich bijvoorbeeld op armoedebestrijding of gelijke rechten. Dit treft grote groepen in de bevolking, niet enkel mensen met een bepaalde migratieachtergrond of huidskleur. Grote aantallen komen van pas. Maar dat is niet voldoende. De grote protestmarsen van de eenentwintigste eeuw hebben weinig concreets opgebracht. Organisatiekracht is minstens zo belangrijk. De auteurs noemen hun eigen initiatieven, waarbij ze goed hebben nagedacht over hoe hun beweging te organiseren zodat die veel impact zou hebben.
Verdeel en heers
Het sterkste hoofdstuk vond ik dat waarin de tegenkrachten tegen solidariteit uit de doeken werden gedaan. Het is weliswaar een Amerikaanse geschiedenis, maar veel ontwikkelingen kun je spiegelen aan de Nederlandse en Europese realiteit. Populistische partijen zijn het meest duidelijk in hoe ze dit verwoorden, maar ook liberale partijen volgen deze tendensen. Bijvoorbeeld in de manier waarop groepen expliciet van elkaar worden gescheiden. Hoe mensen met een migratieachtergrond in dezelfde zwakkere wijken belanden. Zo ontstaat er een ‘wij’ en een ‘zij’, terwijl alle mensen met een laag inkomen gemeenschappelijke belangen delen.
Consumentisme wordt expliciet aangemoedigd in het neoliberale denken. Als mensen veel uren moeten maken om hun hypotheek te betalen, zouden ze minder tijd hebben om zich te verenigen in vakbonden en zich tegen hun werkgever keren. In de jaren zeventig gingen de studiekosten omhoog, waardoor studenten het wel uit hun hoofd zouden halen om te protesteren.
De bijstand werd afgeschilderd als iets voor ‘welfare queens’, donkere alleenstaande vrouwen met veel kinderen. Zo groeide de steun voor een versoberde verzorgingsstaat. Solidariteit is een misdaad geworden. Ook in Nederland, waar het parlement heeft ingestemd met een wet die steun aan illegale vluchtelingen strafbaar stelt. Eenzaamheid is het meest indirecte instrument, maar met een krachtige uitwerking. Robotisering en het werken met algoritmes maakt dat mensen nog meer alleen staan en eenvoudig tegen elkaar uitgespeeld kunnen worden.
Liefdadigheid
Solidariteit reikt tot over de grenzen. Onze rijkdom is afhankelijk van mensen in een mindere positie die grondstoffen en producten aanleveren. In de klimaatonderhandelingen wordt vanuit het Mondiale Zuiden een beroep gedaan op de westerse landen om schulden weg te strepen.
Liefdadigheid is voor Hunt-Hendrix en Taylor geen neutraal instrument. Ze wijzen op de dominerende verhoudingen en de manier waarop donoren hun belangen vooropstellen. Zo is Bill Gates vanuit Microsoft altijd een groot voorvechter van intellectueel eigendom geweest. Vanuit de Gates Foundation is hij nog steeds sterk gekant tegen publiekelijke toegang tot intellectueel eigendom, wat heeft bijgedragen aan een marktgerichte benadering van de verdeling van vaccins in de covidpandemie. Dergelijke analyses geven diepgang aan de mechanismen achter maatschappelijke ontwikkeling. Solidarity geeft achtergrond en helpt bij duiding van situaties. Voor mij was dit een zeer waardevol boek.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.