Onderweg naar mijn vakantiebestemming Kroatië zette ik de speakers vol open. Omdat ik de rest van de familie in Slovenië van de luchthaven moest ophalen, had ik het rijk voor mezelf alleen. Mijn eigen favoriete podcasts en muziek dus! En zo galmde Michael Jackson door de boxen, afgewisseld met voor mij bekende nummers uit de jaren ’80.
Pas door het lezen van Denk niet aan een krokodil van Mike Hoogveld ontdekte ik aan de rand van het zwembad dat ik de hele rit geen enkel voor mij onbekend nummer had geluisterd. ‘Musicologen schatten dat van ieder uur muziek dat we luisteren gemiddeld 54 minuten worden besteed aan nummers die we al kennen,’ schrijft hij. Blijkbaar houden we het liefst vast aan wat bekend voelt.
Ons reptielenbrein
Hoogveld legt – geïnspireerd door Daniel Kahnemans Ons feilbare denken – in zijn boek uit dat we weliswaar denken rationele wezens te zijn, maar dat ons reptielenbrein – wat hij de krokodil in ons noemt – vaak de touwtjes in handen heeft. Dat deel van ons brein is gericht op veiligheid, voorspelbaarheid en energiebesparing. Nieuwe dingen? Die kosten moeite. En dus zetten we liever nog eens die ene vertrouwde plaat op.
Diezelfde reflex speelt op veel meer terreinen van ons leven. Ook op ons werk. Een nieuw systeem, een andere manier van vergaderen, een veranderende markt… hoe logisch de verandering ook klinkt, ergens diep vanbinnen denkt onze krokodil: liever niet. En dus gaan we – vaak onbewust – in de weerstand.
Bias in de praktijk
In Denk niet aan een krokodil passeren tientallen biases de revue: mentale snelkoppelingen die ons helpen snel beslissingen te nemen, maar ons ook kunnen vastzetten in oude patronen. Neem de status quo bias: de neiging om te kiezen voor de huidige situatie, zelfs als er betere opties zijn. Of verliesaversie: de angst om iets kwijt te raken weegt zwaarder dan de kans om iets beters te winnen.
Waarom dit nuttig is om te beseffen? Als leidinggevende of teamlid betekent dit dat weerstand tegen verandering vaak minder te maken heeft met slechte ideeën, en meer met ingebouwde overlevingsmechanismen. Het gaat niet alleen over argumenten, maar ook over instinct.
De valkuil voor leiders
Leiderschap begint met het begrijpen van onszelf – persoonlijk leiderschap dus. Hoogveld: ‘Ongeveer 85 procent van de mensen denkt dat zij zelf minder last hebben van biases dan de gemiddelde mens.’ Kortom: we hebben massaal een biasblinde vlek. Zaak dus om onszelf te blijven onderzoeken. Wat houdt ons tegen om verandering aan te gaan? Als je eigen krokodil onrustig wordt, hoe reageer je dan? Sla je de verandering af, of neem je even de tijd om de angst te herkennen en te onderzoeken?
En dan onze medewerkers. Ook de krokodil in hen staat niet te springen om al je nieuwe ideeën spontaan op te pakken. Dienend leiderschap vraagt daarom oog te hebben voor de menselijke kant van verandering, inclusief de irrationele reflexen die iedereen heeft. Niet forceren, maar begeleiden. Niet alleen het ‘wat’ en ‘hoe’ uitleggen, maar ook het ‘waarom’ steeds opnieuw vertellen, zodat de krokodil langzaam kan wennen aan het nieuwe water.
De uitdaging voor mezelf voor de terugweg van vakantie? Juist: nieuwe muziek ontdekken. En om het een beetje veilig te houden: misschien vind ik nog wel een paar geniale platen van de Jacksons uit de jaren 70.
Over Henk Jan Kamsteeg
Henk Jan Kamsteeg is eigenaar van het trainingsbureau Proistamenos. Hij geeft trainingen en keynotes op het gebied van o.a. dienend leiderschap, inclusief leiderschap en storytelling. Daarnaast is hij auteur van diverse boeken zoals Dienend leiderschap, De kracht van het compliment en Spreken met passie; de kracht van storytelling, Inclusief leiderschap en Op weg naar een vitale organisatie