Wederopbouw - ‘Aandacht voor de fundamenten van organisaties’

Het is een puinhoop in de samenleving. En publieke organisaties zijn niet in staat om daar wat aan te doen. Hooguit wordt er, al dan niet met behulp van externe organisatieadviseurs, een pleister geplakt. En dat is onvoldoende als we structurele oplossingen willen vinden voor bijvoorbeeld de verlamde woningmarkt en de stikstofcrisis, om maar twee binnenlandse complexe problemen te noemen. Organisatieadviseurs Leike van Oss en Jaap van ’t Hek pleiten daarom in Wederopbouw voor een aanpak van de fundamenten van organisaties.

Pleisters plakken

De fundamenten, daar gaat het om in Wederopbouw. Want die zijn er niet best aan toe. Alles wat je daarop bouwt, kan daarom niet anders dan wankelen. Het vorige boek van Van Oss en Van ’t Hek, Onmacht, verscheen midden in coronatijd. Het gevoel van onmacht in de samenleving was toen bijna tastbaar. Helaas is dat er niet minder op geworden met de klimaatcrisis, oorlogen, totalitaire leiders in de wereld, noem maar op…

Het gevoel van onmacht is ook een van de pijlers van Wederopbouw, in de constatering dat het samen met gebrek aan vertrouwen en een gevoel van vervreemding op individueel, relationeel en systeemniveau alleen maar erger wordt. We haken af. We lopen onszelf voorbij en organisaties gunnen zichzelf niet de rust om te hereiken: waar zijn we mee bezig? Waarom doen we wat we doen? En dan plakken we maar weer een pleister.

#hoedan?

Wederopbouw is, zoals de auteurs het zelf zeggen, geen blij, maar wel een hoopvol boek. Er is hoop, mits we het aandurven om op een nieuwe manier te kijken naar (publieke) organisaties. En vooral om onder de oppervlakte de fundamenten durven aan te pakken. Want: ‘wij mensen en onze systemen beschikken over het vermogen tot wederopbouw, tot het vitaal maken van de systeem- en gemeenschapskant van de context waarin we leven.’ Dan heb je als lezer natuurlijk twee belangrijke vragen: wat zijn dan die fundamenten en #hoedan?

Evenwichtsbalken

In deel 2 van het boek staan de fundamenten centraal waaraan bij publieke organisaties dringend gewerkt moet worden. Het zijn abstracte begrippen, uitgewerkt in theoretisch goed onderbouwde hoofdstukken. Je zult er mogelijk, net als ik, even goed op moeten kauwen. Bij ieder fundament komen twee praktische vragen aan bod: waar moeten we ons tegen verzetten (tegen welke vanzelfsprekendheden?) en wat hebben we te doen?

De meeste fundamenten blijken geen vaste, betonnen constructies te zijn, maar meer evenwichtsbalken. Het gaat hierbij om het evenwicht tussen ontwikkeling en stabiliteit, adaptief en instrumenteel vermogen in de woorden van de auteurs. Oftewel: wat is beleid en wat zijn de regels, en waar is ruimte om al improviserend te ontwikkelen? Ook is er evenwicht nodig tussen de focus op de korte of de lange termijn en tussen de gemeenschap en het individu. Verder pleiten de auteurs voor meer moraliteit in het openbaar bestuur, omdat daar de balans wel erg naar het amorele is doorgeslagen (en helaas vaak zelfs het immorele, maar dat is mijn persoonlijke mening…).

Hoopvol

‘Wat moet je met dit boek?’ vragen de auteurs in het slothoofdstuk. Ze spreken nadrukkelijk organisatieprofessionals (managers, bestuurders, organisatieadviseurs, opleiders etc.) aan om in verzet te komen tegen vanzelfsprekendheden van de wankele fundamenten. Om uit de ‘echokamer’ te komen, de beleidsbubbel zoals Marije van den Berg het in haar gelijknamige boek noemde. ‘Onze publieke organisaties lopen op hun tandvlees en ook politiek ontbreekt het aan bindende perspectieven’, constateren de auteurs. Gelukkig hebben zij ook bestuurders en adviseurs gevonden die wél aandacht hebben voor de fundamenten en die in interviews laten zien hoe het ook kan. Want Wederopbouw is, zoals gezegd, niet bedoeld als blij, maar wel als hoopvol boek.