Liever moe dan lui - ‘Terechte waarschuwing van de professor’

Natuurlijk volg ik alle ontwikkelingen op het gebied van AI op de voet. Fascinerend wat er allemaal kan en hoe ik het kan inzetten in mijn werk als trainer en storyteller. Ik zie de enorme potentie van programma’s als ChatGPT en NotebookLM. Ze maken mijn werk gemakkelijker en efficiënter. En ja, ik blijf zelf aan het roer om ervoor te zorgen dat mijn teksten authentiek blijven. En simpelweg omdat ik het nu eenmaal leuk vind om te schrijven. En waarom zou ik mijn hobby helemaal uit handen geven? Wel heb ik met AI een maatje gevonden.

Kahneman

Eerst een stukje context. Daniel Kahneman maakt in zijn boek Ons feilbare denken onderscheid tussen ons Systeem 1- en Systeem 2-denken. Systeem 1 is de mentale autopiloot: snel, intuïtief, moeiteloos. Het is ons oerbrein dat continu scant en beslist zonder dat we het doorhebben. Systeem 2 is de bewuste, logische denker: langzaam, energievretend en nodig voor complexe problemen.

Als trainer weet ik dat als ik een complexe boodschap alleen via Systeem 2 aanbied (lange teksten, droge feiten, veel cijfers), ik mijn deelnemers al kwijt ben voordat ik de kern heb bereikt. Ons brein is evolutionair geprogrammeerd om zo min mogelijk energie te verspillen. We zijn zuinig met mentale moeite. Content moet dus gemakkelijk, hapklaar en emotioneel zijn (Systeem 1) om binnen te komen.

moeite blijven doen

Dan nu Scherder. Hij komt in zijn boek Liever moe dan lui namelijk met een stevige waarschuwing. Juist dat aangeboren verlangen naar efficiëntie, in combinatie met de opkomst van alle ‘digitale ondersteuning’ en AI, leidt namelijk tot iets gevaarlijks. ‘We zitten massaal voor een scherm, worden mentaal en fysiek steeds minder uitgedaagd en we genieten ervan! We zijn liever lui dan moe. Moet dat niet andersom? Moeten we niet juist moeite blijven doen? Het antwoord is volmondig ja!’

Omdat we stelselmatig de weg van de minste weerstand kiezen, ontstaat er underuse in ons brein. We verspillen veel van wat we in huis hebben omdat we onze cognitieve en fysieke reserves laten verslappen. De hersenen blijven alleen vitaal als er moeite wordt gedaan; zelf blijven nadenken dus. En dus niet alles uit handen geven aan AI, hoe gemakkelijk dit ook is.

Londense taxichauffeurs

Om aan te tonen hoe belangrijk het is om onze hersenen te blijven trainen, hoeven we alleen maar te kijken naar het klassieke voorbeeld van de Londense taxichauffeurs. Onderzoek toonde aan dat taxichauffeurs in Londen, die de immense taak hebben om ‘The Knowledge’ (duizenden straten en routes) uit het hoofd te leren, een grotere hippocampus hebben dan buschauffeurs die vaste, herhaalde routes rijden. De voortdurende, complexe ruimtelijke navigatie en het zelf oplossen van routeproblemen zorgen ervoor dat hun hersengebied, cruciaal voor geheugen en navigatie, letterlijk groeit. Het is het bewijs dat een brein dat moeite doet, verandert en beter wordt. Een waarschuwing voor de bestuurders van nu die blindelings hun GPS volgen en hun Systeem 2 permanent in de spaarstand zetten.

sluipend gevaar

De waarschuwing van Scherder galmt na het lezen van zijn boek nog even bij mij na. Al die efficiëntie, al dat gemak: het is een sluipend gevaar voor ons vitale brein.

Tegelijkertijd moet ik bekennen: ik heb soms echt mijn best moeten doen om de professor te blijven volgen. Zijn beschrijvingen over de werking van onze hersenen, de neurologische details en de complexiteit van de onderzoeken vragen bij het lezen van zijn boek soms écht om de volle aandacht. En dat is misschien wel de grootste ironie, en tevens de beste les, van dit boek: dit boek vraagt dus wel dat we Systeem 2-denken blijven inzetten. Direct een goede oefening dus. ‘Liever moe dan lui’ is niet alleen een waarschuwing; het is een training op papier. En dat is het meer dan waard.