Wie Uit de groef, in de stroom van Mirjam Boxen leest, krijgt de uitnodiging om anders te kijken naar leiderschap: minder sturen, meer ruimte geven; minder oplossen, meer laten ontstaan. Centraal staat de overgang van ‘de groef’ (routine, controle, herhaling) naar ‘de stroom’ (beweging, dynamiek, aanpassingsvermogen).
Dat klinkt aantrekkelijk maar ook vrij bekend. Want dat het lineaire denken zijn langste tijd heeft gehad, hoeft eigenlijk niet meer uitgelegd te worden. Toch neemt Boxen de lezer geduldig mee langs dit klassieke thema.
Oude inzichten in een nieuw jasje
De eerste hoofdstukken bieden weinig verrassingen voor de ervaren lezer. ‘Verandering is niet lineair’, ‘complexiteit laat zich niet managen’, ‘er is geen one-size-fits-all-oplossing’ en ‘leiderschap vraagt om vertraging, reflectie en het verdragen van ongemak’. Het zijn belangrijke inzichten, maar ze zijn ook vertrouwde kost voor iedereen die zich al langer in veranderkunde of leiderschap verdiept.
Waar Boxen geen nieuwe theorie levert, biedt ze wel taal. En soms is dát precies wat nodig is.
De rivier als organisatie
Een van de sterkste elementen van het boek is de metafoor van de rivier. Organisaties zijn watersystemen. Zijn ze te strak gekanaliseerd, dan krijg je last van overstromingen. Zijn ze te breed uitgewaaierd, dan verdwijnt de stroming. Het beeld is helder, toepasbaar en uitnodigend tot gesprek. Wie werkt met leidinggevenden weet hoe behulpzaam goede metaforen zijn.
Boxens belangrijkste ingreep zit in haar herdefinitie van leiderschap. De leider als ‘hoofdveranderaar’ mag met pensioen. In plaats daarvan introduceert zij de leider als iemand die het systeem helpt ademen. Niet implementeren, maar faciliteren. Niet controleren, maar condities scheppen.
Haar kritiek op het gedachteloos implementeren van modellen (zoals Spotify, LeSS en Nexus) is herkenbaar en terecht. Wie de buitenkant reorganiseert zonder de onderstroom te raken, is vooral aan het herinrichten, niet aan het vernieuwen.
De test: waar het concreet wordt
Halverwege het boek staat De Grote Vernieuwend Leiderschap Zelftest. Hier wordt het boek tastbaar. De test nodigt uit tot reflectie en kan vooral in team- of directiecontext waardevolle gesprekken losmaken. Dit is een van de weinige momenten waarop de theorie voelbaar landt in de praktijk.
De oefeningen: voor gevorderden
In het slothoofdstuk beschrijft Boxen een reeks oefeningen uit haar eigen praktijk. Interessant maar niet eenvoudig overdraagbaar. Dit zijn geen doe-het-zelf-interventies. Zonder professionele begeleiding worden deze werkvormen goedbedoelde rituelen zonder doel. Ironisch genoeg is dit precies het soort instrumentalisme waar het boek zich tegen verzet.
Wel lezen als je…
• leidinggevende bent en voelt dat klassieke sturing niet meer werkt, maar nog zoekt naar taal en richting;
• nieuw bent in het denken over complexiteit, systemen en niet-lineaire verandering;
• behoefte hebt aan reflectie op je rol als leider in plaats van aan nieuwe modellen;
• graag werkt met metaforen en beeldspraak om organisatievraagstukken te duiden;
• met teams of een directie in gesprek wilt over leiderschap en bewustwording met behulp van de zelftest.
Niet lezen als je…
• al jaren actief bent in veranderkunde, agile coaching of systeemdenken en hoopt op écht nieuwe inzichten;
• op zoek bent naar concrete tools, stappenplannen of ‘zo-doe-je-dat’-interventies;
• allergisch bent voor abstracte taal en het liever hebt over gedrag, structuur en resultaat;
• verwacht dat een boek je vertelt hoe je verandering moet implementeren.
Uit de groef, in de stroom is geen revolutie, maar een reflectie. Geen methodiek, maar een denkkader. Geen stappenplan, maar een uitnodiging.
Voor beginnende leiders is het een toegankelijk startpunt. Voor ervaren professionals is het vooral een boek dat taal geeft aan wat zij vaak al weten en soms zijn vergeten. Verwacht geen harde interventies, maar wel een consistent pleidooi voor leiderschap met meer aandacht, meer ruimte en minder borstklopperij. Misschien is dat wel precies wat deze tijd nodig heeft.
Over Nan van Grootel
Nan van Grootel is Change Consultant bij We Are Freddy.
Hij kijkt naar organisaties als systemen en pakt de rol van systeemontwikkelaar. Hij helpt organisaties bij het ontwikkelen van een mindset waarbij mens en resultaat het enige is dat telt én het enige is dat werkt.