Het klimaat verandert snel en met enorme gevolgen. Als we niet snel in actie komen worden grote delen van de wereld in de nabije toekomst zo goed als onbewoonbaar. Dat is de noodkreet van historicus en schrijver David Wallace-Wells in het boek De onbewoonbare aarde. De gevolgen van de klimaatverandering en opwarming van de aarde (één graad warmer sinds het begin van de industrialisatie) zijn nu al overal zichtbaar. Orkanen, overstromingen, bosbranden, watertekorten, drooggevallen landbouwgronden en afbrokkelende ijsplaten komen steeds vaker voor en de gevolgen zijn steeds groter. Zomers worden heter, de aarde wordt op steeds meer plekken onbewoonbaar droog óf nat, diersoorten sterven massaal uit, klimaatoorlogen en klimaatvluchtelingen nemen toe (naar schatting 140 miljoen wereldwijd in 2050) en de zeespiegel stijgt gestaag door waardoor miljoenen mensen in hun bestaan bedreigd worden.
Om een idee te geven. Met het huidige tempo van zeespiegelstijging komen we in 2100 zónder verdere versnelling wereldgemiddeld uit op een stijging van circa 40 centimeter. We weten dat de opwarming nog wel even doorzet, en dus zal ook de zeespiegelstijging verder versnellen. Als we de wereldwijde uitstoot van CO2 niet verlagen én de ijskap van Antarctica al vóór de eeuwwisseling destabiliseert kan de zeespiegelstijging twee meter worden. Dat is binnen de huidige eeuw, binnen één generatie. Maar de zeespiegelstijging houdt niet op in het jaar 2100, zelfs als de opwarming dan is gestopt. Zeespiegelstijging komt traag op gang. Als de ijskappen eenmaal grootschalig afsmelten, kan het flink versnellen, en nog vele eeuwen doorgaan. Een zeespiegelstijging van enkele tientallen meters is al eens eerder voorgekomen. Kortom, de wereld wordt voor de komende honderden (duizenden) jaren niet meer zoals het was.
De onbewoonbare aarde bestaat uit drie delen. Het eerste deel gaat over de kettingreacties die door de klimaatverandering in gang worden gezet. Die zorgen namelijk voor een versnelling van de opwarming en een sterke toename van het aantal natuurrampen. Zo neemt het warmer wordende zeewater minder C02 op uit de lucht dan normaal. Dat versterkt het broeikaseffect. Door de stijgende temperatuur neemt het aantal bosbranden toe, worden ze groter en duren ze langer. Daardoor nemen de luchtvervuiling en de opwarming toe en neemt de C02 opname door (afgebrande) bossen af. De opwarming versnelt verder met als gevolg dat de ijskappen in versneld tempo afbrokkelen. Enzovoort.
In deel twee beschrijft de auteur de gevolgen, de facetten van chaos zoals hij het noemt. Al lezende word je daar niet blij van. Het lijkt alsof je een paar rampenfilms achter elkaar aan het bekijken bent. Dat heeft de auteur ook in de gaten als hij op pagina 172 schrijft: ‘Als je het tot deze pagina hebt volgehouden ben je een moedige lezer.’ De opwarming van de aarde leidt namelijk tot meer hittesterfte, honger, verdrinking, natuurbranden, niet natuurlijke rampen, slinkende zoetwatervoorraden, stervende oceanen, ongezonde luchten, opwarmingsplagen, economische ineenstortingen en klimaatconflicten. Gevolgen waar miljarden mensen in meer of mindere mate mee te maken krijgen, en vaak al hebben. Zo evacueerde de Indiase autoriteiten onlangs meer dan een miljoen mensen vanwege een naderende cycloon, kende California vorig jaar de dodelijkste en meest verwoestende bosbranden ooit, is zeker de helft van het koraal Great Barrier Reef dood of stervende en krijgen dolende nomadenstammen in Afrika steeds vaker ruzie met boeren over het gebruik van het weinige vruchtbare land dat overblijft.
Om de schade te beperken is in het Parijs-akkoord wereldwijd afgesproken om de temperatuurstijging tot het jaar 2100 met twee graden te beperken. Helaas, zo constateert de auteur, ligt nog geen enkel geïndustrialiseerd land op schema. Zo verstoken we op dit moment 80 procent meer kolen dan in 2000. Denk aan ‘klimaatkanselier’ Angela Merkel die van de ene op de andere dag besloot om de kerncentrales in Duitsland te sluiten omdat het haar politiek gezien goed uitkwam. Tellen we daar de groeicurve van China, India en Afrika bij op dan kan de temperatuurstijging wel eens (ver) boven die twee graden uitkomen. De ellende is volgens veel wetenschappers dan helemaal niet meer te overzien én niet te bevatten. Om maar iets te noemen, honderden steden zullen overstromen waaronder Miami, Shanghai en Hong Kong. De auteur wijst hierbij op klimaatongelijkheid. Het zijn de rijke westerse landen die met hun industrialisatie en consumentisme de opwarming van de aarde in gang hebben gezet c.q. hebben veroorzaakt en het zijn de relatief arme landen die het grootste deel van de klimaatrekening (gaan) betalen. De businesscase is volgens de auteur zo klaar als een klontje. De kosten van een energietransitie vallen in het niet bij de schade die de verdere opwarming van de aarde (nu al) met zich meebrengt.
Het derde en laatste deel heeft de titel De klimaatcaleidoscoop. Het bevat bespiegelingen over crisiskapitalisme, denkfouten in ons brein waardoor we maar niet in actie komen, de kerk van de technologie, consumptie als beleid, de geschiedenis na de vooruitgang en ethiek aan het eind van de wereld. De auteur sluit het boek af met de essentie van het antropische principe. Het idee dat er een nauw verband bestaat tussen ons mens-zijn en de eigenschappen van het heelal. Interessant in dit deel zijn onder andere de bespiegelingen van de auteur over het westerse kapitalisme, met het neoliberalisme en de eeuwigdurende belofte van groei en vooruitgang. Wat blijft daar van over als er geen vooruitgang meer is, maar stilstand of achteruitgang? Van de technologie moeten we het ook niet hebben, want een verhuizing naar Mars (leuk speelgoed voor de 1% rijken) of het grootschalig uit de lucht filteren van C02 (werkt alleen nog op de tekentafel) zijn volgens de auteur weinig realistisch.
In het boek De onbewoonbare aarde brengt de auteur de laatste wetenschappelijke inzichten samen. Het boek bevat 70 pagina’s met bronverwijzingen naar tal van onderzoeken, rapporten en cijfers. Vaak afkomstig van het IPCC, de onderzoeksorganisatie van de VN. De conclusie van het IPCC vormt de ruggengraat van alle voorspellingen en dit boek. Namelijk dat de aarde versneld opwarmt door toenemende broeikasgassen in de lucht en waarbij de wereldwijde C02-uitstoot de grote boosdoener is. Klimaatontkenners die aangeven dat we te maken hebben met een natuurlijke cyclus, en dat we als mens daar maar weinig invloed op hebben, worden door de auteur gedecideerd ter zijde geschoven. Natuurlijk is klimaatverandering van alle tijden, maar niet in de mate en snelheid waarin het de laatste vijftig tot honderd jaar gebeurt. De bewijzen stapelen zich op: de opwarming van de aarde, in dit tempo, is door óns veroorzaakt en de hoeveelheid CO2 in de lucht is daarbij de cruciale factor. Het geruststellende daaraan is volgens de auteur dat we er zelf dus ook iets aan kunnen doen. Moeten we wel snel zijn, want volgens de IPCC hebben we nog maar twaalf jaar om de CO2-uitstoot te halveren.
De boodschap van David Wallace-Wells in De onbewoonbare aarde is duidelijk: ‘Het is erger dan je denkt, veel erger. Dat klimaatverandering langzaam gaat is een fabeltje – misschien wel net zo schadelijk als de bewering dat het klimaat helemaal niet verandert… Als we onze aanpak van het klimaatprobleem en onze manier van leven niet snel veranderen, zullen delen van de aarde door desastreuze ontwikkelingen in de nabije toekomst onbewoonbaar worden.’ En nu maar hopen, tegen beter weten in waarschijnlijk, dat al die wetenschappers er naast zitten, maar durven wij dat risico te nemen?
Over Sjors van Leeuwen
Sjors van Leeuwen (Indora Managementadvies) is adviseur, auteur en spreker op het gebied van klantgericht ondernemen, strategie en marketing. Door zijn ervaring is hij goed thuis in vele strategische vraagstukken en het toenemend belang van de ‘de klant’ als onderscheidende factor. Sjors schreef o.a. Wendbare strategie op één A4, Zorgmarketing in de praktijk en CRM in de praktijk.
