‘Een leven van no regrets is zelfbedrog’

Het leven van Edith Piaf was kort en tragisch. Ze kreeg op haar zeventiende een dochter die ze af moest staan en nog voor haar derde verjaardag overleed. De liefde van haar leven was een getrouwde man die omkwam bij een vliegtuigongeluk, haar eerste huwelijk eindigde al na vijf jaar in een scheiding, en ze stierf op haar 47e, haar lichaam verwoest door drank- en drugsverslavingen. Maar met haar magistrale lied Non, je ne regrette rien leeft ze sindsdien voort als de vrouw die ondanks alles nooit en te nimmer iets betreurde, een levensmotto waar menig bewonderaar zich nog steeds aan optrekt. Dit psychologische zelfbedrog is ergens wel te verklaren, zegt de Amerikaanse auteur Daniel Pink, die met zijn World Regret Survey al bijna twee jaar lang spijtbetuigingen uit meer dan honderd landen verzamelt. ‘Spijt is een pijnlijke emotie die we liever vermijden. Zeker in het positief ingestelde Westen, waar het beter is om vooruit te kijken dan terug te blikken. En zelfs al staan we stil bij onze mislukkingen, dan nog heeft niemand ons geleerd hoe we ermee om moeten gaan.’

Vier soorten spijt

In het onlangs verschenen De kracht van spijt hoopt Pink om in die lacune te voorzien. Het boek is voor een deel gebaseerd op de World Regret Survey, die inmiddels al meer dan twintigduizend keer is ingevuld. Daarnaast nam Pink met het American Regret Project ook een wetenschappelijke enquête onder bijna 4.500 Amerikanen uit alle lagen van de samenleving af. Uit de studies blijkt dat hoewel mensen over letterlijk alles wroeging kunnen hebben, de achterliggende gevoelens van spijt in slechts vier categorieën uiteenvallen. Basisspijt (had ik maar harder gewerkt) gaat over keuzes die de fundamenten van ons leven raken, bijvoorbeeld als het gaat om gezondheid, onderwijs, of financiële zekerheid, risicospijt (had ik die kans maar gegrepen) omvat de dingen die we door onze aarzelingen zijn misgelopen, zoals een liefde, een eigen bedrijf, of een verhuizing naar het buitenland, morele spijt (had ik het goede maar gedaan) richt zich op beslissingen waarmee we onze waarden hebben verloochend, en bij verbindingsspijt (had ik maar contact gehouden) betreuren we relaties die door onze schuld verstoord of verbroken zijn.

‘Die gevoelens zijn verrassend universeel,’ zegt Pink vanuit zijn tot kantoor omgebouwde garage achter zijn huis in Washington, DC. ‘Ik had verwacht dat een inwoner van Amsterdam hele andere dingen zou berouwen dan iemand uit bijvoorbeeld Kuala Lumpur, maar de data vertonen nauwelijks culturele, demografische en sociaal-economische verschillen.’ Met één uitzondering: waar jongeren ongeveer evenveel spijt hebben van de dingen die ze hebben gedaan als wat ze hebben nagelaten, betreuren respondenten vanaf een jaar of dertig, veertig, twee tot drie keer zo vaak de acties die ze níet hebben ondernomen. ‘Dat geeft wel aan dat je in geval van twijfel voor je gemoedsrust beter de sprong kunt wagen.’

Zelfreflectie

Gewapend met deze inzichten is het vrij eenvoudig om spijtgevoelens ten goede te keren, aldus Pink (58), wiens eigen moment van zelfreflectie samenviel met het afstuderen van zijn dochter (hij heeft er spijt van dat hij destijds zelf voor een rechtenstudie heeft gekozen, al betreurt hij het niet dat hij daardoor ook zijn echtgenote heeft ontmoet). ‘Wat ons het meest spijt legt bloot waar we de meeste waarde aan hechten, of het nu gaat om stabiliteit, de kans om te groeien, goed te doen, of je verbonden te voelen met anderen. En net zoals het een slecht idee is om een no regrets-filosofie te volgen, heeft het ook geen zin om in je treurnis te zwelgen. Gebruik spijt in plaats daarvan als een bron van informatie, en een signaal om wat je dwarszit te transformeren in een positieve kracht.’

Een techniek die Pink ook op zijn eigen leven toepast is het opstellen van een fouten-cv, waarin we een opsomming maken van onze mislukkingen, in plaats van onze wapenfeiten. ‘De mate waarin spijt een constructieve rol in ons leven kan spelen, hangt af van hoe we het framen. Als het om ons eigen falen gaat zijn we vaak meedogenloos, harder dan dat we tegen iemand anders zouden zijn. Een fouten-cv geeft je de mogelijkheid om je zwaktes als waarnemer, en niet als hoofdpersoon, op een rij te zetten. Dat maakt het makkelijker om jezelf met compassie te benaderen.’ Daarnaast stelt zo’n lijstje ons in staat om psychologisch afstand te nemen van onze mislukkingen, aldus Pink. ‘We denken vaak dat we uniek zijn in de dingen die we betreuren. Maar na het lezen van tienduizenden spijtbetuigingen kan ik je garanderen dat alles wat je mogelijk dwars kan zitten al door iemand anders is gevoeld. Spijt is wat ons menselijk maakt. En onze fouten zijn een momentopname, niet de standaard waaraan ons leven gemeten zou moeten worden.’

Domme pech

Een spijt-cv wordt afgesloten door stapsgewijs te kijken wat we van onze fouten geleerd hebben en hoe we die lessen in de toekomst kunnen inpassen. Met name dat laatste punt is belangrijk, zegt Pink. ‘Er is een groot verschil tussen spijt en teleurstelling. Soms ontbreekt de moraal van het verhaal. Dingen gebeuren nu eenmaal, of er is simpelweg sprake van domme pech. Op die manier geeft spijt ons inzicht in een cruciale vraag in ons leven: waar hebben we controle over, en wat overkomt ons?’

Zo’n fouten-cv is tevens een prima oefening voor de werkvloer, aldus Pink. Er zijn aanwijzingen dat werknemers die hun tekortkomingen onder ogen durven zien betere probleemoplossers, onderhandelaars en strategen zijn. Maar belangrijker nog is dat gedeelde spijt bijdraagt aan een omgeving van psychologische veiligheid. ‘Een belangrijke reden waarom we onze vergissingen en kwetsbaarheden liever voor ons houden, is omdat we bang zijn dat we een stigma opgeplakt krijgen. Maar we hebben allemaal wel iets gedaan wat we betreuren, en dat is niets om je voor te schamen. Als je als manager hierin het voortouw neemt, maak je duidelijk dat het oké is om risico’s te nemen, en dat een misstap je niet hoeft te definiëren. Het toegeven van fouten maakt je bovendien een betere leider. Mensen hebben een rolmodel nodig met wie ze zich kunnen identificeren en wiens moed ze kunnen bewonderen.’

Definitief

Daarmee is niet gezegd dat de kracht van spijt de pijn volledig kan wegnemen. Soms is een misstap zo definitief dat hij met geen mogelijkheid rechtgezet kan worden. Hoe herstel je bijvoorbeeld een begrafenis die je hebt gemist? Pink veert op: ‘Het is grappig dat je dat zegt, want dat is precies waar ik zelf mee worstel. Ik voel me er nog steeds opgelaten bij, maar jaren geleden had ik een collega die op jonge leeftijd een tragische dood stierf. Ik was van plan om de uitvaart bij te wonen.’ Hij draait zich om en wijst: ‘Het kerkhof ligt letterlijk op zes minuten lopen achter mijn huis. En toch ben ik niet gegaan. Waarom? Omdat ik het druk had die dag. En ik heb er nog steeds spijt van.’ Hij pauzeert even: ‘Ben ik de enige persoon in de geschiedenis die een uitvaart heeft gemist en zich daar klote over voelt? Nee. Maar door die stomme beslissing weet ik ook dat het eren van vriendschap belangrijker voor me is dan ik me realiseerde. Kan ik terug in de tijd om mijn gebrek aan respect goed te maken? Dat is helaas geen optie. Maar geloof me, ik ben niet meer een persoon die begrafenissen mist.’